Filips II doet Willem van Oranje in de ban
15 maart 1580
Bron : Ban en edict by forme van proscriptie by den conink van Spangien gedaen tegen den prince van Orangien
Toelichting : De indeling in alineas is van de redactie.
Vindplaats : Pieter Christiaensz. Bor, Oorsprongk, begin, en vervolgh der Nederlandsche oorlogen, beroerten, en borgerlyke oneenigheden (4 dln., Amsterdam, 1679-1684) II, 198-203.
Philippes by der gratie Gods conink van Castilien, van Leon, van Arragon, van Navarre, van Napels, van Sicilien, van Majorke, van Sardinje, van den eylanden Indien en vasten landen der zee oceane, eertshertog van Oostenrijk: hertog van Bourgongnien, van Lothrijk, van Braband, van Lemborg, van Luxenborg, van Gelre, en van Melanen: grave van Habsborg, van Vlaenderen, van Arthoys, van Bourgoignien: palsgrave van Henegouwe, van Holland, van Zeland, van Namen en van Zutphen: prince van Zwave: markgrave des heyligs Rijx, heere van Vriesland, van Salins, van Mechelen, van der stad, steden en landen van Utrecht, Overyssel, en Groeningen, en dominateur in Asie en Africe: allen den genen die dese tegenwoordige sullen sien, saluit.
Het is allen en eenen yegelijken kennelijk en openbaer, hoe gunstiglijk dat wijlen hoogloffelijker gedachten de keyser Kaerle de vijfste des naems onse lieve heere en vader (wiens ziele God genadig sy) gehandelt en getracteert heeft Wilhelm van Nassau, om den selven te doen komen totte successie van wyle Rhene van Chalon prince van Orangien sijnen neve: en in welker vouge sijne keyserlijke majesteit den selven daer na van sijner jonkheid af (hoewel hy vreeemdeling en uitheemser was) gevordert en gepromoveert heeft. Twelk by ons naderhand altijd nagevolgt en gecontinueert is geweest, hem eerstmael gecreëert hebbende, ridder en mede-broeder van onser orden van den gulden Vlies, en daer na gecommitteert onsen stadhouder generael, over Holland, Zeland, Utrecht en Bourgoignien, en ook van onsen Rade van Staten, hem doende voorts vele en verscheiden eeren en weldaden, mits welken en uit saken van eeden van manschap en trouwigheid, die hy ons ook gedaen heeft in ‘t verheffen van de lenen, steden, landschappen en heerlijkheden, die hy van ons houdende is, in diverse onse landen en provincien, hy grotelijx verbonden, verplicht en verobligeert was sich te begeven onder onse gehoorsaemheid, en tot onsen dienst en getrouwigheid, en de welvaert en utiliteit van onse saken en affairen te vorderen en promoveren, en voorts alle ruste en tranquilliteit in onse staten en landen te handhouden en mainteneren:
is nochtans een ider kennelijk, dat so geringe wy uit onse Nederlanden vertrocken sijn geweest, de voorgemelde Wilhelm van Nassau (by de middelen als voren prince van Orangien gemaekt sijnde) met allen listige en bose aenslagen en practijken sich vervordert en gepoogt heeft, eerstelijken om te winnen en verkrijgen den wille en gemoed van den genen die hy wiste qualijk gesint te sijn beslast met schulden, vyanden van der justitie, liefhebbers van nieuwigheden, en boven al de gene die ter saken van de religie bedragen of gesuspecteert waren, de selve caresserende, aenhalende en tot hem waerts treckende met schone woorden, beloften en valse persuasien, in sulker voegen en so verre, dat hy principael autheur en oproerder is geweest van de eerste requeste of supplicatie [het Smeekschrift, red.], overgegeven en gepresenteert by ettelijken hoop jonger edelmans, sijn huys en tafel dagelijx hanterende:
hebbende ook de conjuratie en verbontenisse daer van [het Verbond der edelen, red.] t’sijnen huyse gemaekt geweest, met hulpe en bystand van graef Lodewijk van Nassau sijnen broeder, die een groot ketter en heretijk was. En hoewel dat hy directeur en aenrichter was van alle aenslagen en voorstellen, des niettemin heeft ter selver tijd dagelijx gekomen en gefrequenteert in den Raed van Staten, present en tegenwoordig over alle deliberatien en resolutien die aldaer genomen waren, waer uit een ieder bemerken kan sijn getrouwigheid en quytinge van sijn eed. En also van de selve requeste voortsvarende, heeft hy met sijne aenhangeren, tot verscheiden plaetsen en vlecken van onsen voorschreven landen, in-gebracht de valse predicatien en openbare vergaderingen, gedurende den tijd, dat onse seer lieve en seer beminde suster de hertoginne van Parma, alsdoen regente en gouvernante generael in dese onse erf-Nederlanden aen ons geschikt en gesonden hadde, om op ‘t inhouden der selver supplicatien orden te stellen:
hebben insgelijx by advyse, wete, participatie en mede-plichtigheid des selven van Orangien, de ketters en heretijken, onder ‘t dexel en by toe-doen van de gene die de voorschreven requeste gepresenteert hadden, en by hem gefavoriseert sijnde, begost met oproer te breken de beelden, autaren en kerken, en alle gewyde en geconsacreerde saken te prophaneren, ja ook de heilige sacramenten van God ingestelt en geordineert. Des niet tegenstaende sijn de saken door de godlijke gratie, en de voorsichtigheid van de voorschreven hertoginne van Parma sulx gehandelt en geremedieert geweest, dat hy benodigt is geweest hem te vertrecken uit onse landen, en sijn gouvernementen te verlaten, niet sonder groten toorn en gramschap, met dreigementen hem daer van te willen wreken, d’welk hy in ‘t navolgende jaer vermeinde te doen en volbringen met feit van wapenen, maer te vergeefs:
want hy so dapper en strengelijk vervolgt werd van onsen leger, hem continuelijken na treckende, dat hy uit alle onse landen verdreven en verjaegt is geweest, sonder hem aldaer ergens te kunnen bergen of onderhouden. Maer also etlijken tyd daer na tot verscheiden plaetsen opgeresen is sekeren aftrek en mishagen van onsen ondersaten, tegens de regeringe en gouvernemente van den hertog van Alve, hebbende in ‘t voorschreven gouvernement gesuccedeert na de voorschreven hertoginne, en onder andere in Holland en Zeland, heeft de voorschreven van Orangien gepractiseert, om in de selve landen te mogen wederkeeren: waer toe hy nochtans niet geadmitteert of ontfangen is geweest, sonder eerst en alvoren den Staten van den voorschreven landen en dien van den steden aldaer, ten heyligen gesworen te hebben, dat hy de selve landen en steden, voor ons, en onder onse gehoorsaemheid hand-houden en mainteneren soude, sonder iet te veranderen van het gene des behoren soude totte oude catholijkse en roomse religie, dan soude hen alleenelijk (als stadhouder en gouverneur) bystaen, assisteren en beschermen tegens den voorschreven hertog van Alve, so verre hy de selve soude willen fortseeren en bedwingen tot ‘t gene des hy was pretenderende, te weten totten 10 en 20 penningen van den impositien, die hy opstellen woude, ‘t welk wy hem niet bevolen hadden, noch ook verstonden sulx gedaen te worden, dan met goeden dank en wille van onse voorschreven ondersaten, en dat noch in plaetse van andere beden en impositien, daer van men de selve vermeinden te ontlasten. Maer so geringe de voorschreven van Nassau in ‘t voorschreven gouvernement getreden en ontfangen was, heeft hy met sijne ministers, dienaers en suppoosten begonst in te bringen de valsche predicatien alom daer hy konde of vermochte: persecuterende en vervolgende alle goede pastoors, predicanten, religieusen en eerlijke luiden en personen, van den welken hy een seer groot getal verjaegt heeft, en diverse van hen jammerlijk doen vermoorden, of immers heeft daer in gedissimuleert met eenige van sijn aenhangeren de selve moorden geperpetreert en gedaen hebbende, ter tijd toe dat de voorschreven Staten grotelijx geoffendeert en vertoornt van sulken wreedheid, begeerden en wilden recht daer over gedaen te worden, dat alsdoen hy hem geliet een mishagen daer van te hebben. Des niettemin is hy naderhand wedergekeert tot sijnen eersten voornemen, qualijk handelende en tracterende de gene die hy hielt voor catholijke, en sijn aenslagen contrarierende: hem behelpende metten raed van de heretijken ministers, so uitheemse als inlanders, veranderende ook de magistraten en wethouders, die hy wiste sijne aenslagen en voornemen niet te favoriseren:
en voorts heeft begonst in te bringen de liberteit van de conscientie, of (om beter te seggen) confusie van religie. Waer uit korts daer na gevolgt is, dat de catholijken openbaerlijk gepersecuteert en verjaegt sijn geweest: de kerken van mans en vrouwen cloosters afgeworpen, en t’eenemael geruineert: de religieusen, so mans als vrouwen personen, qualijk getracteert, gebannen, en ganselijk verdreven, so verre sy hare religie en professie niet wilden versaken, of apostaseren, en ook sich ten huwelijk begeven, also hy hem op de andere niet betroude: gelijk hy ook selfs noch gehylijkt wesende, en sijn twede huysvrouwe als noch levende, genomen of getrout heeft een nonne en abdisse by bisschops handen solemnelijken geconsacreert en gewijd, die hy als noch by hem houdende is: ‘t welk de alderschandelijkste, oneerlijke en infaemste sake is die men soude mogen doen, niet alleenlijk na uitwysen der christelyker religie, maer ook na de Roomse rechten en wetten, en tegens alle eerbaerheid: en heeft sich eindelyken so verre vergeten, dat hy de catholijkse religie ganschelijk versaekt en verlaten heeft, toelatende alle ketteryen, dwalingen en boosheden van alderhande secten, heresyen en ketteryen, om (indient hem mogelijk ware) t’eenemael te vernielen en uitroeyen onse heilige en catholijkse religie, van allen tyden onderhouden en geobserveert by den ganschen en universelen staet van kerstenrijk.
Hebbende middelretijd onse arme ondersaten van Holland en van Zeland gebrocht tot sulke hardneckigheid en obstinaetheid, en de selve in sulken staet gereduceert, dat by na alle de steden d’een na d’andere belegert en ingenomen sijn geweest, so met stormenderhand en gewelt, als by compositie en redditie, sulx dat hy te meer stonden geschapen is geweest daer uit gedreven te worden door onse macht en wapenen, tot dat na d’aflyvigheid des groot commandeurs van Castillien, den welken wy ook gecommitteert hadden successeur in ‘t selfde gouvernement na den voorschreven hertog van Alva (by ons wedergeroepen om onse ondersaten des te meer te contenteren,) de saken gevallen sijn in een ongeregeltheid en ongehoorsaemheid van krijgsvolk, ingenomen hebbende de stad van Zierixzee: welke ongeregeltheid of desordre den voorschreven van Nassau begonste eenige gunste en faveur aen te bringen. En korts daer na de Generale Staten van dese onse erf-Nederlanden, willende, eens uitte ellende, miserie en calamiteit van der oorlogen komen, daer toe gepersuadeert sijnde van den voorschreven van Nassau, seggende en simulerende, anders niet te begeren dan de welvaert, ruste en vrede van den landen, en de selve quyt te maken en ontlasten van den uitheemse krijgsluiden, en de landen onder onse gehoorsaemheid te houden, en in de selve te bewaren en conserveren de oude catholijkse religie, sulx als die van ouds aldaer geoeffent en geexerceert is geweest, mitsgaders ook de privilegien en vryheden desselfs land t’onderhouden:
hebben met hem gemaekt het tractaet van Gent, expresselyken gemaekt op twe sonderlinge fondamenten, te weten, van de voorschreven oude religie, en onse gehoorsaemheid te handhouden en mainteneren. Binnen welken tyde hebben wy herwaers-over gesonden, wylen onsen goeden en frundlyken broeder Don Joan van Oostenrijk, loflijker memorien, met intentie en bevel, dat hy alle de beroerten en troubelen van onse voorseiden landen soude accommoderen, nederleggen, vereenigen en reconcilieren, met de alrebeste en gevoeglyke wegen en middelen, alst mogelijk soude wesen: ‘t welk hy ook gedaen heeft: gevende en accorderende onse ondersaten alle ‘t gene dat men hen eenigsins mochte toelaten, ratificerende insgelijx ‘t voorschreven tractaet van Gent, ‘t welk hy alom dede uitroepen en publiceren in gewoonlyker manieren, waer tegens de voorschreven van Orangien met alle sijne macht hem opposeerde. Maer also hy ‘t selve niet konde beletten, heeft ‘t voorschreven tractaet geensins willen laten publiceren in de vlecken en plaetsen van sijn gouvernement, uit spyte dat hy deselve publicatie niet hadde kunnen beletten, so voorschreven is: niet tegenstaende dat wy selfs naderhand d’een en d’ander accoord en tractaet geapprobeert, geemulgeert en geratificeert hadden, en dat onsen voorschreven goeden broeder, mitsgaders de gedeputeerde van den anderen Staten diverse treffelyke personagien aen den voorschreven van Orangien gesonden hadden, om den selven daer toe te persuaderen en verwilligen, op dat hy van sijnder zijde soude willen effectueren en volbringen, ‘t gene daer toe hy gehouden en verbonden was by de capitulatien van ‘t voorschreven tractaet van Gent. En want hy altijds voorhielt en by brocht, dat hy in sijn geheel gouvernement behoorde gestelt en gerestitueert te worden, voorts dat de steden die hem niet hadden willen erkennen voor gouverneur, en ook degene die wy naderhand met macht van wapenen wederom ingenomen of andersins onder onse gehoorsaemheid gebracht hadden, onder sijn voorschreven gouvernement gestelt souden worden, is hem deshalven door de goedertierenheid en sachtmoedigheid van onse voorschreven Staten satisfactie gegeven geweest, also de selve sijn frauden, bedrog, listigheid en meinedigheid als noch niet kenden, mits by hem swerende nochtans, dat hy niet veranderen soude, in de forme en maniere van de voorschreven oude catholijkse en roomse religie, en dat hy te dien einde geven soude sulke versekertheid en satisfactie als de wethouders, borgers en inwoonders van elke stad rechtshalven hadden mogen eisschen. En na dien men langen tijd gedisputeert hadde op de versekertheden die elke stad was begerende, op dat hen gehouden soude worden ‘t gene des de voorschreven van Orangien hen belooft hadde, hebben sich ergeven onder sijn gouvernement, na dien hy de selve puncten, en andere begrepen in d’acte van de voorschreven satisfactie, gesworen hadde. Maer in plaetse van sijnen eed en beloften te onderhouden heeft hy ter contrarien in de selve steden sijn ministers en predicanten der calvenisten van stonden aen in gebracht, en aldaer doen wederkeren de voorvluchtige ketters en heretyken, en ook aldaer gepractiseert vryheid en liberteit van conscientie, en in ettelyke kerken eenige schandalen en onstichtigheden gedaen: beginnende aldereerst aen de biddende ordenen, daer na aen de magistraten en wethouders, die hy alleinskens heeft doen vervolgen en persecuteren, en ook de goede pastoren verjaegt, en eindelyken de catholijkse religie te niette gebracht en verdreven, en d’exercitie der selver verboden en geinterdiceert:
‘t welk doende, heeft hy gebruikt en geobserveert van sijne gewoonlyke hypocrisien, dissimulatien en geveinstheden, seggende sulx hem te mishagen, en dat hy ‘t selfde niet konde remedieren, des niettemin verwekte en oproerde secretelyken onder de hand, met sijnen ministers en aenhangeren, alle oproerige heretyken en seditieuse personen, om diergelyke boosheden te gebruiken en useren: en om ‘t selve te volbrengen, heeft allenskens, met hulpe en assistentie van de sijnen, binnen de steden garnisoen doen leggen, tegens alle bespreken en sijne gesworene beloften. Daer-en-tusschen hielt hy niet op onsen voorschreven broeder Don Joan te accuseren en beschuldigen, dat hy tegens den Staten machineerde, ‘t welk nochtans onse voorschreven Broeder ons altijd versekert heeft, niet waer te sijn:
maer wel, dat hy aenmerkende de obstinaetheid en boosheid van de voorschreven van Orangien, met eenigen heeft mogen gecommuniceert hebben, hoe dat men den selven tot reden soude mogen brengen, en beletten dat hy niet wederom de gemeine ruste en welvaert van den voorschreven landen soude storen, en turberen, gelijk hy naderhand gedaen heeft: des niet tegenstaende, heeft de voorschreven van Orangien niet opgehouden, tot dat hy met sijne gewoonlyke listen en practyken (daer mede hy hem seer wel behelpen kan) sulke diffidentie en wantrouwigheid tusschen onsen voorschreven broeder en de Staten van onsen voorschreven landen opgeroeit hadde, dat men daer van anders niet konde verwachten dan eenen groten apparenten moord, in der vougen, dat om alsulk stuk en desordre, of ten minsten de gevankenis van sijnen persoon te verhoeden, de voorgemelde Don Joan heeft t’sijnder versekertheid, hem vertrocken binnen onse stad, slot en casteel van Namen: daer toe de selve des te meer gemoveert en beweegt was, so hy egene wapenen of krijgs-volk ter hand hadde, en dat ter contrarien al klaer en blijkelijk was, dat de voorschreven van Orangien by alle sijne toegemaekte en geapposteerde dienaers niet cesseerde de factieuse en seditieuse personen op te roeyen, om tegens sijnen persoon sulx te doen en attenteren, als hy in ‘t selve jaer hadde laten doen op die gene van onsen Rade van State gecommitteert totten gouvernement generael van onse voorschreven landen. Dat alsdoen meinende de voorschreven van Orangien al gewonnen te hebben, heeft begonst te openbaren alle sijne macht, wapenen en listigheden, om onse ondersaten te verwecken en brengen tot een open oorloge tegens onsen voorschreven broeder, lieutenant en stadhouder generael: nochtans by tusschen-spreken en interventie van sekere treffelijke personagien neffens sijne persoon wesende, en van andere goede luiden over de zyde van de Staten, sijn de saken so verre gebrocht geweest, dat alle dingen geaccommodeert en geslicht waren, en over d’een en d’andere zyden veraccordeert en vereenigt, ja so verre, dat onse voorschreven broeder, om alle oorsaken van diffidentie te weren, te vreden was sijn gouvernement te verlaten, en na Italien te vertrecken, gelijk ook onsen wille was: en waren alsdoen de gedeputeerde van de Staten by hem, om reproche, en van beide syden te ondertekenen de presentatien en weder presentatien: maer ter quader uren. Dese gemeine vyand, perturbateur en verstoorder van de gemeine vrede en ruste, aensiende dat hy uit Holland (aldaer hy was) desen peis en reconciliatie met alle sijne listen en practijken niet konde beletten, heeft hem gehaest op den selven tijd te komen binnen Brussel: en hem gelatende, als of hy den peis hadde willen hebben, heeft de oorloge gevordert en in gebrocht, voortstellende nieuwe conditien als doen noch niet besproken noch voorgehouden, sulx dat hy t’sijnder intentie gekomen is, brekende al ‘t gene datter geaccordeert was, so een yegelijk kennelijk is. En naderhand de sake gekomen sijnde tot een open en seer wrede oorlog, heeft hem met gewelt en oproer van de gemeinte, tegens den wille van de Staten gedaen verklaren voor ruwaert of schermerheer van onsen landen van Braband, en daer na twede stadhouder van alle onse erf-Nederlanden: gelijk hy ook ten lesten door oproer en emotie van dien van Gent, en van sekere andere steden en plaetsen hem heeft laten kiesen voor gouverneur van Vlaenderen:
hebbende ook doen komen sijn broeder en schoonbroeder, uitlanders, om andere gouvernementen van onse landen en provincien te hebben: en worden middelertijd by hem en de sijne, onse ondersaten belast en verdrukt, met alle soorten en manieren van impositien, schattingen, exactien, eysschen, contributien en quotisatien, de ontamelijkste, barbariste, en tyrannigste als oit gehoort of gesien sijn geweest, de welke hy met geweldiger hand, en feit van wapenen opgebeurt en geexecuteert heeft, sonder consent of accoort van onse ondersaten, noch daer van bewijs of rekeninge te doen: en so wanneer yemand daer op wilde spreken, heeft dien doen aentasten, qualijk tracteren en in gevankenis werpen, of ook doen pilleren, beroven en ter dood brengen. Ten anderen is klaer en kenlik ‘t gene dat wy continuelijken gedaen hebben, om het misverstand tusschen onsen voorschreven lieutenant of stadhouder generael en de Staten opgeresen (als voren) te accommoderen en ratificeren, na al ‘t gene dat by ons of onsen voorschreven broeder wel gedaen was, is gesupprimeert en verborgen geweest: en ter contrarie van dien, so heeft de voorschreven van Orangien en de sijne ontallijke lasteringen en calumnien geinventeert en voorts gebracht, om onse ondersaten lanx so meer te abuseren en bedriegen: en insonderheid also wy ten tijde en in de conjuncture van de victorie van Gemblours gesonden hadden den vry-heere van Selles, met seer redelijke conditien, om onse voorschreven ondersaten in gratie en genade t’ontfangen, en alle saken te vereenigen en reconcilieren, en is daer van nochtans niet na gevolgt, door ‘t belet dat hy daer in gedaen heeft: hoewel dat den selven tijd gedurende onse voorschreven ondersaten overschrijvende, so aen ons als aen den keiser onsen goede broeder en neve, en andere forsten en potentaten, om te justificeren de geschillen en differentien die sy hadden tegens onsen voorschreven lieutenant en stadhouder generael, opentlijk protesteren, dat sy geenderhande saken wilden veranderen in de oude catholijke roomse religie, sulx als de selve van allen tijden binnen onse voorschreven landen geobserveert hadde geweest, en t’samentlijken onder de selve t’onswaers dragen en betonen de gehoorsaemheid, die ons by geestelijke en wereldlijke rechten toebehoorde: ‘t welke de twee puncten alleenlijk waren, die wy van hen altijds begeert hadden, en ter selver tijd al noch begeerden, en daer in wy met hen eens waren. Des niet tegenstaende beduchtende de voorschreven van Orangien de reconciliatie van onsen voorschreven ondersaten met ons, heeft wederom gevonden nieuwe listen en inventien, om niet alleenlijk ‘t gene des voorsz. is te beletten, maer ook om de sake te brengen tot een ganse desperatie en wanhopen sonder remedie, indient mogelijk hadde geweest, door middel van al te corrumperen met ketterye en heresije: ‘t welk hy in diverse vlecken en plaetsen gedaen heeft: eensdeels door de bose, listige en meinedige treken (die hem en allen ketters seer gemein sijn) als ook door oprecht en puer geweld, gebruikende ‘t selve dat hy daer te voren gedaen hadde, om de landen en provincien van Holland en Zeland te bederven, stellende alle dingen in roer en moetwilligheid der gemeinten, so met plunderinge van de kerken, prophanatie van de heilige sacramenten, moordaden, of vangenissen van bisschoppen, pastoren, jesuiten, religieusen, so vrouwen, als mans personen, en van verscheiden andere wereltlijke, deugdelijke en eerlijke personen, vernieuwende alle de wetten en magistraten, afstellende tegens alle regel en orden van rechten, privilegien, usantien en oude herkomen en observantien, de presidenten, raets-luyden, gouverneurs van plaetsen, baillius, provoosten, drossaten, scholteten, schepenen, en andere catholijke officieren en amptlieden t’onswaers en totten welvaren, ruste en vrede van den lande geaffectioneert sijnde, stellende in plaetse van dien extraordinaerlijk, en door sijn eigen autoriteit, en dikmael door oproer van ‘t gemein volk by hem opgeroeit (onder de welke hy regeert en triumpheert) alle ketters, sectarisen, seditieuse en oproerige menschen, levende op roven en stelen, en andere sijns gelijke: in der vougen, dat hy alle saken gebracht heeft tot een confusie de aller tyrannigste, barbarigste en moordadigste, als oit gehoort of gesien is geweest. ‘t Welk mishagende sekere catholijke landen en provincien, en sonderlinge siende de conscientien der goeder luiden so grotelijx geopprimeert, geweldigt en verdrukt, de kerken, cloosters, abdyen, sloten, castelen, en huisen van edel-luiden en andere goede personagien afgeworpen, en hun goedere allen bosen menschen te proye gegeven, ter discretie en geliefte van desen vreemdeling en uitlander, en den ganschen staet van den lande by hem gesubverteert en bedorven, ja so verre, dat hy daer toe heeft willen bedwingen gehele landen en provincien tegens haren eed en wille: hebben sich de selve provincien met ons willen reconcilieren, ‘t welk hy aen allen oorden en sijden, en met alle sijn macht gepoogt heeft te beletten, maer de selve hebben vromer en stantaftiger geweest dan hy. En dat noch erger is, hoe wel dat de voorschreven heere de keiser ten ernstiger versoeke van de voorschreven Staten (die hem gebeden hadden om tusschen ons en hen voorspraker en middelaer te willen sijn van eenre pacificatie) te vreden was alle saken in handen te nemen, om die te uitten en neder te leggen, waer toe wy ook begerende onse ondersaten verlost te sien van dese ellende en calamiteiten, ons willig hebben laten bevinden. Volgende welken heeft sijn keiserlijke majesteit ten selven einde sijne gesanten en commissarisen tot Ceulen geschikt en gesonden, so van Cheur-Fursten als andere van de principaelste des heiligen rijx, om te aenhoren en verstaen de puncten daer van geschil en different was: nochtans heeft ‘t selfde den voorschreven van Orangien geensins konnen diverteren noch aftrecken van sijne bose meininge en voornemen. Welke gesanten of commissarisen hebben alle ‘t selfde aengehoort, en sekeren langen tijd, so op den eisch en petitien van de voorsz Staten, als op onse presentatien gecommuniceert en gehandelt: hebben eindelyken geresolveert en gedecreteert de puncten en articulen die sy hebben laten drucken en publiceren, om ter eenre en ter andere zyden aengenomen en geaccepteert te worden: is nochtans al ‘t selfde sonder effect gebleven, niet tegenstaende dat de voorsz. articulen so billig, gracelijk en zedelijk waren, dat alle luiden van goeden oordeel en verstande kennen en belijden, de selve meer dan soufficient en genoegsaem geweest te sijne, en dat wy meer gepresenteert hebben, dan ‘t gene des onse ondersaten selfs na redenen aen ons hadden behoren te versoeken. En de selve communicatie gedurende, heeft de voorschreven van Orangien, om tegens den keiser en ons te contremunieren, en op dat hy alle saken tot desperatie soude mogen brengen, binnen der stad van Utrecht een versamelinge en vergaderinge doen houden van de gedeputeerde van ettelijke steden en landen, die hy onder sijn macht en gebod houdende is, om aldaer een nieuwe confederatie en verbontenisse of openbare conspiratie te ramen en sluiten tegens ons en onse relige, met grouwelijken en afgrijselijke woorden en eeden, en hebben hen ook niet kunnen vermijden de commissarisen des hooggedachter keiserlijke majesteits te injurieren. Waer toe en om sulx te doen, hy hem behelpende is met sijn broeder en schoonbroeder, en andere toegemaekte en geaposteerde personen: ‘t welk hy met grote sollicitatien, practijken, calumnien en grote beloften by na met forse, gewelt en importuniteit afgedrongen en geextorqueert heeft in diverse quartieren. En niet tegenstaende alle goede officien en devoiren by de voorschreven commissarisen gedaen, om aen de landen en provincien te doen verstaen hun goede en deugdelijke resolutie onsen ondersaten so noodlijk en zalig sijnde, heeft hy so veel gedaen door sijn aenhangeren en toegemaekte personen, (daer mede hy hem behelpt voor sijn instrumenten) dat de voorschreven artijkelen langen tijd achter-houden en gesupprimeert sijn geweest. En also de selve niet langer konde verholen blijven, heeft hy niet alleenlijk belet dat die niet aengenomen sijn, maer ook geprocureert, dat ter contrarien diverse schandelijke schriften, en boeken vol leugenen en calumnien uitgegeven sijn geweest:
en voorts hebben noch de gedeputeerde, die hy neffens hem heeft binnen Antwerpen van sijner soorte en maniere, geeischt en begeert diverse andere artijkelen veel lastiger, onbehoorlijker en onbilliger, vol lasteringe, injurien en blasphemien tegens God en ons haren oversten en souverainen heere, en natuerlijken prince, sulx datmen diesgelijken niet meer soude kunnen doen. En bevindende dat hy met allen sijnen arbeid, listen, inductien en persuasien, de selve noch niet alle konde gewinnen, heeft sich eindelijk vertrocken uit Antwerpen, aldaer hy bat dan twee jaren hem onthouden hadde, sonder daer uit te gaen, en is getogen binnen onser stad van Utrecht om te volbringen d’executie en effect van de voorschreven ongoddelijke conspiratie, en alle saken in ‘t verwerren te stellen, sonder ‘t selve te konnen remedieren, en generalijken heeft hem sulx gedragen in alle soorten en maniere van tyrannije, dat hy verjaegt en uitgedreven heeft alle geestelijke personen, handelende ook sulx metten heeren en principalen adel van onse landen, dat sy bedwongen sijn geweest, sich te vertrecken, en hun vaderland te verlaten en abandonneren: ten einde dat hy te bat en absolutelijker soude mogen regieren en domineren, onder de oproerige geesten van der gemeinte, de goede luiden verdreven sijnde. En want men opentlijk siet, dat alle dese confusien en plagen, die onse voorschreven landen lijdende sijn, toekomen en procederen door den raed, daed, opstel en ingeven van desen bosen hypocrijt, en door sijnen ongerusten geest, die al sijn geluk is stellende in d’ongeluk en beroerte van onse ondersaten:
en dat voorts meer al kennelijk en openbaer is, dat so lange hy sich binnen onse voorschreven landen onthouden sal, genen pais noch eenige ruste aldaer te verhopen of verwachten staet, also hy alle saken fonderende is op een eewige diffidentie en wantrouwigheid, die hy altijds in den mond heeft (‘t welk allen bosen menschen gemein is, wiens conscientien doorknaegt worden met Cain en Judas, en haers gelijke:) gemerkt ook dat niet tegenstaende ‘t versoek en presentatien die hem gedaen sijn geweest, en besonder by keiserlijke majesteits gesanten en commissarisen tot sijnen groten voordele, opdat hy hem soude willen vertrecken ter plaetse van sijner geboorten (aldaer een yegelijk uitter naturen behoort aldermeest te begeren sijn leven over te bringen) hy daer toe niet heeft willen verstaen, hebbende liever (een vreemdeling en uitlander als hy is) onse voorschreven landen te bederven, dat [lees: dan (red.)] hem te vougen en accommoderen tot ‘t gene des tot welvaren van onse ingeborene ondersaten van node is.
SOO EEST, dat wy al ‘t selfde aengesien, en om de redenen voorschreven so billig, redelijk en rechtveerdig sijnde: en daer in gebruikende de autoriteit en overigheid die wy over hem hebben, uit krachte van de eeden van trouwe, hulde en onderdanigheid, die hy ons dikmael gedaen heeft, en ook als wesende prince absoluit en souverein der voorschreven erf-Nederlanden, sonderling aenschou nemende op alle sijne bose en erger stucken en feiten, en dat hy alleen ‘t hooft, auteur en promoteur is van alle dese beroerten, en principaelste perturbateur van allen onsen landen en staten, en op ‘t kortste de gemeine peste van der christenheid: verklarende den selven als schelm en verrader, en vyand van ons en van de landen. En oversulx hebben wy hem in den ban gesteld, en bannen mits desen, ten eeuwigen dagen uit onsen voorschreven landen, en alle andere onse staten, coninkrijken en heerlijkheden. Verbiedende en interdicerende allen onsen ondersaten, van wat state, conditie of qualiteit die zyn, met hem te handelen, verkeren, sprake houden of communiceren, openbaerlijk, of bedektelijk, noch den selven te ontfangen of logeren in haren huisen, noch hem gerieven of accommoderen van eenige eetlijke waren, drank, vyer of andere noodlijkheid in geenderhande manieren, op pene te vallen in onse indignatie, so hier na geseid sal worden. Maer consenteren allen en eenen yegelijken, ‘t sy onse ondersaten of andere, tot executie van dese onse declaratie en verklaringe, den selven te arresteren, bekommeren, beletten, en hem van zynen persoon te versekeren, ja ook te hinderen, aentasten en offenderen so wel in sijne goederen als aen sijn lijf en persoon: exponerende en overleverende den selven Wilhelm van Nassau, ter beliefte, spot, en proye van eenen yegelijken, als vyand van den menschelijken geslachte, gevende eenen yegelijken alle zijne goederen, roerlijke en onroerlijke, waer die gestaen of gelegen mogen zijn, wie de selve sal kunnen nemen, aenveerden en bekomen, uitgesondert de goederen tegenwoordelijk onder onse hand, gebruik en possessie wesende. En ten einde ‘t selfde te eer en met meerder vlyt en spoed gedaen en volbracht mag worden, en om onse ondersaten te geringer van dese tyrannye, oppressie en verdruckinge te verlossen, en op dat de deugt en vroomheid gepresen, en de boosheid en misdaed gestraft worde, beloven wy in coninklijke en princelijke woorden, en als Gods dienaer, dat indien yemand ‘t zy onse ondersaet of uitheemse, sich so vroom en grootmoedig, en tot onsen dienst, en der gemeine welvaert so vyerig liet bevinden, dat hy by eenige middel dese onse ordinantie konde executeren, en sich quijt maken van dese voorschreven peste, ons den selven overleverende dood of levende, of dien selfs van den leven berovende: wy den selven sullen doen geven en furnieren voor hem en sijne erfgenamen in gronden van erve, of gerede penningen sijnder keuse en optie, terstond na dat die sake volbracht sal wesen, de somme van 25000 goude kronen: en so verre hy eenig delict of misdaed gecommitteert hadde (hoe groot ‘t selve soude mogen sijn) wy beloven hem ‘t selve te vergeven, gelijk wy ook van nu voort als dan doen en vergeven, en indien hy van genen adel ware, hebben den selven geannobiliteert en annobiliteren by desen, in aensieninge van sijn vromigheid: en in gevalle de principael facteur tot hulpe en assistentie van sijnen aenslag of executie van den feite eenige andere personen aenneemt, sullen wy ook den selven alle gunst en weldaed bewijsen, en tegens elken van hen sulx bekennen als hun qualiteit, en den dienst die sy ons hier in gedaen sullen hebben, ‘t selfde vereisschen sal, hen vergevende insgelijx ‘t gene des sy souden mogen misbruikt en misdaen hebben, de selve ook annobiliterende als voren:
en also de receptateurs, fauteurs en aenhangeren van sulken bosen tyran, oorsake sijn, dat hy hem mach continueren en onderhouden in sijne boosheid, sonder de welke de booswichten niet lang konnen domineren: verklaren wy insgelijx alle de gene die binnen een maend na de publicatie van desen, hem niet vertrecken sullen van sijner sijden, maer continueren hem bystand en faveur te bewysen, of den selven volgen, hanteren, bystaen, favoriseren of beraden, directelijk of indirectelijk, of van nu voortaen met goed of geld helpen sullen, voor rebelle en wederspannige, en vyanden van de gemeine ruste:
En oversulx hebben wy de selve gepriveert en priveren by desen, van alle goederen, adel, eere, gratie en genade, nu en in de toekomende tijden, gevende hare goederen en personen, waer dat de selfde gevonden sullen worden, ‘t sy in onse landen en coninkrijken of buiten de selve, aen den genen die de selve aenslaen en occuperen sullen, ‘t sy koopmanschap, geld, schulden en actien of crediten, landen, heerlijkheden en andere, so verre de selve goeden alsnoch niet aengeslagen en in onse handen gestelt sijn, so voorschreven is: en om totten arreste en aentastinge van hare personen en goeden te mogen komen, sal voor genoegsame probatie wesen datmen sal konnen betonen, de selve (na den tijd hier voren gestelt) gesien te hebben communiceren, sprake houden, handelen, tracteren, frequenteren en verkeeren, in ‘t openbaer of in ‘t heimelijk metten voorsz van Orangien, of den selven eenige particulire gunste, faveur, hulpe, bystant of assistentie, directelijk of indirectelijk gedaen te hebben. Vergevende nochtans allen en eenen yegelijken al ‘t gene dat sy totten voorschreven tijd toe gedaen mogen hebben ter contrarien, so verre sy hen wederom komen stellen en reduceren onder de behoorlijke en oprechte gehoorsaemheid, die sy ons schuldig sijn, accepterende ‘t voorschreven tractaet van Atrecht binnen Bergen gesloten, of de articulen der keyserlijke majesteits commissarisen en gesanten tot Ceulen. Ontbieden daerom en bevelen onser seer lieven en getrouwen de hooft-presidenten, en luiden van onsen secreten en groten raden, cancelier en luiden van onsen rade in Braband: stadhouder, president en luiden van onsen rade tot Luxemborg: stadhouder, cantzler en luiden van onsen rade in Gelderland: stadhouder van Lymborg, Valkenborg, Daelhem en andere onsen landen van Overmase: gouverneur presidenten en luiden van onsen raden in Vlaenderen en Arthois: groot bailliu van Henegouwe, en luiden van onse rade te Bergen: stadhouder, president en luiden van onsen rade in Holland: stadhouder, president en luiden van onsen rade tot Namen: stadhouder, president en luiden van onsen rade in Vriesland: stadhouder, cantzler en luiden van onsen rade in Overysel: lieutenant van Groeningen: stadhouder, president en luiden van onsen rade t’Utrecht: gouverneur van Rijssel, Douay en Orchies: provost van Valencyene: bailliu van Doornicke: rentmeesters van bewest en beoisterschelt in Zeland: schoutet van Mechelen en allen anderen onsen rechteren, iusticieren, officieren, en amptluiden, tegenwoordige en toekomende, en dien van onsen vassalen dien dit aengaen sal, hare stedehouderen en elken van hen alsoo ‘t hem toebehoren sal, dat sy dese onse tegenwoordige declaratie, gebod en ordonnantie doen kundigen, uitroepen en publiceren, elk binnen de limiten van sijne jurisdictie, daer men gewoonlijk is uitroepingen en publicatien te doen, op dat niemand daer van ignorantie soude mogen pretenderen: en voorts onderhouden en observeren, doen onderhouden en observeren onverbrekelijken, alle de puncten en articulen daer in begrepen, na hare forme en inhouden: procederende en doende procederen respectivelijken totte recompense, loon, pene, straf en punitie boven vermelt, sonder eenige gunste, faveur of dissimulatie. Des te doen, met diesser aenkleeft geven wy hen en elken van hen besonder volkomen macht, autoriteit en sonderling bevel: ontbieden en bevelen allen en eenen yegelijken, dat sy hen ‘t selfde doende ernstlijken verstaen en obedieren. En niettemin, also de voorschreven publicatien tegenwoordelijk niet gedaen kunnen worden binnen de steden, landen en casselrijen, geoccupeert sijnde door de rebellie van de voorschreven van Orangien: willen wy dat de publicatien die gedaen sullen worden binnen de naeste steden, wesende onder onse gehoorsaemheid, van sulker weerde en effecte sullen sijn, als of de selve gedaen waren alom binnen de plaetsen en vlecken gecostumeert, en voor sulx hebben wy die geautoriseert en autoriseren by desen. Willende en bevelende insgelijx dat die van stonden aen gedrukt en geprint sullen worden by gesworen druckers of printers van onse universiteiten van Loven en Douay in twederley sprake en tale, op dat de selve te geringer tot kennisse van eenen yegelyken soude mogen komen, en sulx is onse gratie, decreet, wille en goede geliefte. T’oorkonde van ‘t gene des voorsz. is, hebben wy onsen groten zegel doen hangen aen dese tegenwoordige, die gegeven sijn geweest in onser stad van Mastricht, den 15 dag van Martio in ‘t jaer onses Heeren 1580 van onsen ryken, te weten van Spangien en Cicilien ‘t 35, en van Napels ‘t 27, by expresse ordonnantie van sijner Majesteit. Verreiken.