Burgemeester van Leiden tijdens het beleg
Leiden, 14 juni 1529 – Leiden, 5 januari 1603
Biografie
De vader van Pieter Adriaensz. van der Werff, de zeemtouwer Adriaen Pietersz. Vermeer geheten, was als voorman van de doopsgezinden in 1537 in Haarlem tot de brandstapel veroordeeld. Pieter Adriaensz zette het beroep van zijn vader als zeemtouwer voort, maar deelde niet diens doopsgezinde overtuiging. Hij was calvinist en nam in 1567 de wijk naar Oost-Friesland en vervolgens naar Wezel. Van daaruit onderhield hij contact met prins Willem van Oranje, voor wie hij in binnnen- en buitenland geld inzamelde. Na de omwenteling in Holland keerde hij in juni 1572 in Leiden terug, werd er in juli al in de vroedschap gekozen en op 17 mei 1573 bracht hij het bij een tussentijdse verkiezing tot burgemeester. Toen bij de burgemeestersverkiezing van 10 november 1573 drie nieuwe collegas gekozen moesten worden, promoveerde Van der Werff tot voorzittend burgemeester. Als zodanig had hij een centrale rol in de verdediging van de stad nadat eind oktober de Spanjaarden het beleg voor de stad geslagen hadden. In vergelijking met zijn drie collega-burgemeesters was Van der Werff een voorstander van volhouden, maar ook hij versaagde wel eens. Toen hij in het crisisberaad van 6 september 1574 moest meedelen dat de commissaris van de prins en opperbevelhebber van de stad, Dirk van Bronkhorst , was overleden, liet hij daarop een wat defaitistische toespraak volgen. Korte tijd daarna echter wist hij een straatrumoer te bedwingen door te zeggen dat als de Leidenaren honger mochten hebben, zij zijn lichaam aan stukken mochten snijden om zich mee te voeden, maar dat hij van overgave niet wilde weten. Na het succesvol doorstaan beleg keerde Van der Werff nog menigmaal in verschillende bestuursfuncties in het stadsbestuur terug, al stak het hem dat de prins van Oranje hem in eerste instantie, direct na het Ontzet, van zijn functie onthief.
Anton van der Lem
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XX (Haarlem, 1877) 112-114
Biographie Nationale de Belgique : niet opgenomen
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen.
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek V (Leiden, 1921) 1110-1111 (P.J. Blok)
Pieter : portret van een Leids burgemeester in oorlogstijd : bijzonderheden uit het leven van Pieter Adriaanz. van de Werff / verz. en beschreven door Jona Willem te Water ; en bezorgd door Jo Groffie. – Leiden : 3 October Vereeniging Leiden, 2007. – 49 p. : ill. ; 23 cm. Met lit. opg. ISBN 978-90-8784-003-7
Plaatsingscode UB Leiden: 9460 D 31
Pieter Adriaensz. van der Werf: held van Leiden / Jori Zijlmans. In: Heiligen of helden : opstellen voor Willem Frijhoff: (2007), p. 130-143. Koptitel op p.: Pieter Adriaensz. van der Werf.
Het edele driemanschap Van der Werf, Dousa, Van Hout / G.D.J. Schotel. – Haarlem : Kruseman en Tjeenk Willink, 1874. – 63 p. : ill. ; 28 cm. Uitg. bij gelegenheid van het driehonderdjarig herdenken van Leiden’s Ontzet, in October 1874. – Ook beschikbaar in microvorm.
Een standbeeld voor Pieter Adraansz. van de Werff? / G.D.J. Schotel. – Leiden : De Breuk & Smits, 1873. – 64 p. ; in-8. Ook beschikbaar in microvorm.
Dichtgedachten bij de beschouwing van de edele zelfsopoffering van Pieter Adriaansz. van der Werff, burgemeester der stad Leyden, in den jare 1574 : voorgesteld door den kunstschilder Van Bree, in eene schilderij, staande in de raadkamer op het stadhuis der stad Leyden, opgedragen aan den edel achtbaren raad dier stad / M.A. ‘s Gravesande Guicherit. – Delft : P. de Groot, [1825]. – 8°. Saakes 8 (1826), p. 221. : fl. 0,20
Notice historique sur l’acte de dévouement de Pierre van der Werff, fils d’Adrien, président-bourguemaître de Leyde, pendant le second siége de cette ville par l’armée espagnolle en 1574, suivi de la description d’un tableau réprésentant cet acte de dévouement, commandé par S.M. le Roi des Pays-Bas, pour être placé au palais d’Amsterdam, et peint en 1817 par M. van Bree / par N. Cornelissen. – Gand : P.F. de Goessin-Verhaeghe, 1817. – in-8. Saakes 6 (1817), p. 308.
Levensbijzonderheden van Pieter Adriaansz. van de Werff, burgemeester der stad Leijden, ten tijde van hare beide belegeringen door de Spanjaarden in de jaren 1573 en 1574 / meest uit ongedrukte stukken verzameld door Jona Willem te Water. – Leyden : Haak, 1814. – 188 p. : ill. ; 22 cm. Overdr. uit: Verhandelingen van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leyden, II, 1, 1.