Breda

De stad en baronie van Breda behoorden tot de bezittingen van de Nassau’s en daarmee tot de erfenis die Willem van Oranje ten deel viel in 1544. Hij verbleef er regelmatig op het kasteel van Breda, thans de Koninklijke Militaire Akademie. Vanuit Breda nam hij in april 1567 de wijk naar de Dillenburg bij de nadering van Alva. In 1590 viel Breda in handen van de opstandelingen toen zij zich van de stad wisten meester te maken nadat zij in een turfschip een aantal soldaten het kasteel hadden binnengesmokkeld.
In 1625 wist Ambrogio Spinola de stad voor de Koninklijke Nederlanden te heroveren. De Zuidnederlandse jezuïet Hermannus Hugo publiceerde een beschrijving van het beleg in 1626 ( zie afbeelding rechts ), waarvan in 2001 een Spaanse vertaling verscheen. Velazquez schilderde van de overgave van de sleutels van de stad door Justinus van Nassau aan Spinola zijn wereldberoemde – fictieve – schilderij ` La rendición de Breda’ of `Las Lanzas ‘ (Prado, Madrid).

In 1637 heroverde Frederik Hendrik de stad weer voor de Republiek.

Links

Legerkamp ontdekt van beleg Breda in 1637

Literatuur

Simon Groenveld, ‘”Een Notable frontiere”. Breda en zijn regenten in het spanningsveld tussen Noord en Zuid, 1576-1610’, in: idem, Facetten van de Tachtigjarige Oorlog : Twaalf artikelen uit de periode 1559-1652. Hilversum : Verloren, 2018, pp. 157-182. Dit is het beste overzicht van Breda tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Filips Willem, prins van Oranje, heer van Diest, 1554-1618 /Michel Van der Eycken red. Met bijdragen van Miet Adriaens, Ziggy Adriaensens, Hans Cools, Gustaaf Janssens, Johan Van der Eycken, Michel Van der Eycken, Petra Vanhoutte. – Amsterdam : Amsterdam University Press: 2018. – 196 p. : gekleurde ill. ; 20 p. ISBN 978 94 6298 853 8. Hierin o.a.: Breda, Brussel of Diest?, pp. 23-28.

In dienst van de Nassaus : oude ambachten in het Bredase Hofkwartier….. – [Breda] : [Cora van Beek], 20 december 2014, ©2014. – 140 pagina’s : illustraties ; 24 cm. Auteursvermelding op omslag: door Cora van Beek. – Met literatuuropgave. ISBN 978-90-8892-058-5 (paperback)

Tussen Oranje en Spanje : de leefwereld van Bredase regenten, 1550-1700. / Otto van der Meij. – [S.l. : s.n.], [2012]. – 625 p. : ill. ; 30 cm. Auteursnaam op omslag : C.O. van der Meij. – Proefschrift Universiteit Leiden. – Met samenvatting in het Engels. Ook digitaal beschikbaar. Velázquez and the surrender of Breda : the making of a masterpiece / Anthony Bailey. – New York : Henry Holt and Company, 2011. Woord & wapen : militairen en dominees in de Grote Kerk van Breda in dienst van de Nassaus / [samenst. en projectleiding: Walter vande Garde en Willem van der Vis]. – Breda : Stichting Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk Breda, [2010]. – [92] p. ; 15 cm Omslagtitel. – Collectieboekje bij de expositie: Woord & Wapen, in dienst van de Nassaus, 15 januari t/m 18 april 2010 in de Grote of O.L.V.Kerk te Breda.
Heftige vrouwen : “Die tot Breda in vreucht wil leven, die moet de vrouwen de overhant geven” / door Cora van Beek ; [ill. Michael Jepkes … et al. ; foto’s: Cees Janssens … et al.]. – Breda : Stichting Cultuurbehoud Breda, cop. 2010. – 148 p. : ill. ; 24 cm + Wandelroute. Met lit. opg. ISBN 978-90-816449-1 Het beleg van Breda : door de legermacht van Filips IV tijdens het bewind van aartshertogin Isabella onder leiding van Ambrosio Spinola / [Herman Hugo ; vert. uit het Latijn door W.A. Boekelman]. – [Laren : Boekelman], [2007]. – 55 p., [14] p pl. : ill. ; 30 cm. Vert. van: Obsidio Bredana. – Editio secunda. – Antverpiæ, : ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti, 1629. Geb.

Het geheugen van een straat : achthonderd jaar wonen in de Visserstraat te Breda / Wilhelmus Michaël Hubertus Hupperetz ; [vert. samenvatting: Beatriz Roman … et al.]. – [Utrecht : Matrijs], cop. 2004. – 320 p. : ill. ; 29 cm + cd-rom. – (Erfgoed studies Breda ; 2). Proefschrift Universiteit van Tilburg. – Met lit. opg., reg. – Met samenvatting in het Duits en Engels. ISBN 90-5345-256-7 geb.

Overleven buiten de Hollandse tuin : Raamsdonk, Waspik, ‘s Gravenmoer, Capelle, Sprang en Besoijen tijdens de Tachtigjarige Oorlog / Han Verschure. – [S.l.] : Verschure, 2004. – 499 p. : ill. ; 25 cm. Met index, lit. opg. ISBN 90-9017873-2 geb.

Breda in Kaart / tekst: Wim Klinkert … [et al.], red.: Walter van de Calseyde … [et al.]. – Breda : Breda’s Museum, 2002. – 96 p. : ill. ; .. cm. ISBN 90-806108-2-8

Sitio de Breda / Hermann Hugo ; edición de Julio Albi de la Cuesta. – Madrid : Balkan Editores, 2001. – 239 p. : ill. ; 25 cm. Met lit. opg.
ISBN 84-93079-00-6. Dit is de Spaanse vertaling van het Latijnse boek van Hermannus Hugo (zie hieronder) uit 1626.

Warfare in the seventeenth century / John Childs ; gen. ed. John Keegan. – London : Cassell, 2001. – 224 p. : ill., krt. ; 27 cm. – (Cassell’s history of warfare). ISBN 0-304-35289-6. In het eerste hoofdstuk aandacht voor de belegeringen van Breda in 1625 en 1637 (kaarten en afbeeldingen).

De strijd om Breda in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) / door Kees Schulten. In: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda “De Oranjeboom”: vol. 54 (2001), pag. 140-164.

Breda 1568-1600 : de politieke elite in een frontierstad / R.H.M. van Immerseel. – Breda : Gemeentearchief Breda, cop. 1999. – 112 p. : ill. ; 24 cm. – (Publicatiereeks / Gemeentearchief Breda. Studies ; 15). Met lit. opg., index.. ISBN 90-5391-021-2

De Heren van Breda 1159-1648 / A.L. Schets. – Breda : Heemkundige Kring Breda, 1998. – III, 135 bl. : ill. ; 30 cm. Omslagtitel. – Met lit. opg.

Krijgsverrichtingen in Vlaanderen met de belegering en inname van Breda / geschreven door: Pier Francesco Pieri ; bew. door: A.L. Schets. – Breda : Heemkundige Kring, 1997. – 101 bl. : ill. ; 30 cm. Vert. van: Nove Guerre di Fiandra, 1625. – Ringband.

Het beleg en de overgave van Breda in geschiedenis, litteratuur en kunst / S.A. Vosters. – [Breda] : Gemeentelijke Archiefdienst Breda [etc.], 1993

De cloeck-moedighe ende stoute daet, van het innemen des Casteels van Breda en verlossinghe der stad / Jacob Duym ; bezorgd en ingeleid door Kees van Meel ; vert. door Ad van den Kieboom. – Breda : Boekhandel Hein van Kemenade, 1990

Het turfschip van Breda 1590-1990 : essaybundel-catalogus / onder red. van J.F. Grosfeld, W. Klinkert en J.P. Meeuwissen ; [auteurs M.F.A. Brok … et al.]. – Breda : Breda’s Museum-Stichting Stedelijk Museum, cop. 1990

Turfschip, Breda 1590-1990 / Heemkundige Kring Breda ; [toelichting door J.M.F. IJsseling]. – Breda : Heemkundige Kring, 1990

Groenveld, S., ”Breda is Den Bosch waerd’; politieke betekenis van het innemen van Breda in 1625 en 1637′, in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring ‘De Oranjeboom’ XLI (1988) 94-109

“Schrick in de wercken” : belegering en inname van Breda in 1637 / red.: W. Klinkert, J.F. Grosfeld. – Breda : Stedelijk en Bisschoppelijk Museum Breda, 1987

Het beleg van Breda in het wereldnieuws / S.A. Vosters. – Delft : Eburon, 1987

De inhuldiging van de heren van Breda / M. van Boven. – Assen [etc.] : Van Gorcum. In: De heerlijke stad : achtste colloquium “De Brabantse Stad”, Bergen op Zoom, 2 en 3 oktober 1987: (1988), p. 17-31.

Geschiedenis van Breda. – Schiedam : Interbook International, 1976-1977. – 2 dl. : ill. ; 25 cm
I: De middeleeuwen / door F.F.X. Cerutti … [et al.] ; [red.: D.Th. Enklaar… [et al.].-Fotogr. herdr. [van de ed. Tilburg, 1952]. 1976. II: Aspecten van de stedelijke historie, 1568-1795 / door V.A.M. Beermann … [et al.] ; [red.: F.A.Brekelmans … [et al.]. – 1977

Breda in de eerste storm van de opstand : van ketterij tot beeldenstorm, 1545-1569 / Antonius Johannes Maria Beenakker. – Tilburg : Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1971

Breda, speelbal tussen Noord en Zuid in de tachtigjarige oorlog / Y.P.W. van der Werff. – Amsterdam : Noord-Hollandsche Uitgevers maatschappij, 1957

El sitio de Bredá : comedia de Don Pedro Calderón de la Barca : edición critica con introducción y notas / Johanna Rudolphine Schrek. – ‘s-Gravenhage : Van Goor, 1957. – 259 p., 1 p. pl. : ill. ; 23 cm
Ook verschenen in: Publicaciones del Instituto de estudios hispanicos, portugueses e ibero-americanos de la Universidad de Utrecht. – Proefschrift Utrecht J.R. Schrek. – Met lit. opg. en reg.

Wording en lotgevallen van het protestantisme te Breda tot de komst van Alva op 30 juni 1568 / door A. Hallema. – In: Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis; dl. 38, afl. 1, april 1951, p. 14-37.

Uit den vaderlandschen liederenschat over de stad Breda in haar opeenvolgende belegeringen : tijdzangen ter gelegenheid van de verovering van Breda door Frederik Hendrik, 7 oct. 1637-1937 / door A. Hallema. – [S.l. : s.n.], [1940]

Verhaal van hetgeen er onlangs bij de belegering en inneming van Breda is voorgevallen, 1637 / uit het Latijn vert. en met eene inl. en aant. voorz. door L. van Miert. – ‘s-Hertogenbosch : Lutkie & Cranenburg, 1917

Oude drukken

Twee verhandelingen van Frederik van der Mye, Geneesheer der koninglyke bezetting te Breda, over de heerschende volksziektens te Breda, ten tyde van het beleg, derzelver toevallen en verschynselen, en de veranderingen, die dezelve ondergaan hebben, naa gelange van de verscheidenheid van het jaargetyde en voedzel, als mede over de geneesmiddelen, die, by het grootste gebrek aan alles, daar tegen gebruikt zyn / naa de nieuwste uitgaave van D. Christianus Gothfridus Gruner, benevens de voorreden en aantekeningen van denzelven. – Te Breda : By Willem van Bergen, 1793
Plaatsingscode UB Leiden: 1152 E 13

Frederici van der Mye Delphensis … morbis et symptomatibus popularibus Bredanis tempore obsidionis et eorum immutationibus pro anni victusque diversitate deque medicamentis in summa rerum inopia adhibitis tractatus Duo / iterum edidit ob raritatem et argumenti gravitatem notulis auxit et praefatus est Christian Gottfried Gruner. – Ienae : sumtibus Auctoris, 1792. – 104 p. ; in-4

Beschryving der stadt en lande van Breda : behelzende de oudheid van het graafschap Stryen … mitsgaders de opkomst en eerste beginselen der stadt Breda … Als mede eene naeukeurige en beknopte beschryving van het landt van Breda … / uyt veele oude en nieuwe schryvers byeen verzamelt, en met een aanmerckelyck getal van tans noch onuytgegevene echte stucken, brieven, enz. bevestigt, door Thomas Ernst van Goor … – In ‘sGravenhage, : by Jacobus vanden Kieboom, 1744. – XXVIII, 545, [3] p. : ill. ; in-2. Nijhoff, no. 110.

Iovrnael ofte een ware ende kort verhael van’t vermaerde belegh van de stadt Breda, door het kloeck-moedich, ende victorieus beleydt van syne hoogheydt de prins van Orangien &c. cappiteyn generael, ende admirael der vereenighde Nederlanden / By Henry Hexham. ; Tr. from the English into Dutch. – Enl. ed. – Delft, den Haegh, f. and s. H. Hondius, 1638, 1638. – [8], 55, [19] p. ; in-4. – ÿÛ2 .ç.2 A-G4 a-b4 c2. Tiele 2627, Knuttel 4567.
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1638: 8

Articles proposez par les ecclesiastiq. Drossard, Mayeur, bourguemaistres, echevins et Conseil de la ville de Breda, à S. Altesse mons. le prince d’Orange, seigneur et baron dudit Breda : copie. – [S.l.] : [s.n.], 1637. – 19 cm.
Alleen in UB Utrecht.

Marci Zuerii Boxhornii Panegyricus celsissimo Arausionensium principi Frederico Henrico post Bredam expugnatam, dictus in illustri Batavorum Academia, die XXIII Octob. anno MDCXXXVII. – Lngduni Batavorum : ex officina Isaaci Commelini, [1637]. – IV, 30 p. ; 30 cm.
Plaatsingscode UB Leiden: 178 A 21

Iovrnael, ofte Cort ende bondigh verhael, van alle de ghedenckwaerdighste gheschiedenissen dieder voorghevallen zijn, zedert het optrecken van […] Frederick Hendrick met sijnen machtighen legher, beginnende op den 13 junij, ende soo vervolghens tot de victorieuselijcke overwinninghe der stadt Breda, ende desen teghenwoordighen dagh.. – Amsterdam, f. J. van Hilten, 1637, 1637. – 62, 1 p.. ; in-4. – A-H4
Tiele 2591, Knuttel 4506.
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1637: 5

Oratie tot lof van sijn Hoogheyt, Fredric Henric, Prince van Orangien, aengaende de veroveringhe vande gheweldige stadt Breda / gedaen in de Universiteyt tot Leyden door M. Zveris Boxhorn. – Tot Leyden : ghedruckt voor Jacob Roels, 1637. – 31 p. ; in-?
Niet in UB Leiden.

Copie. Articulen geproponeert byde geestelijckheydt ende den drossaert, schouteth, borghemeesteren, schepenen ende raedt der stadt van Breda, aen sijne hoogheydt mijn heere den prince van Orangien, heere ende baron van Breda voorsz.. – In ‘sGraven-haghe, : Byde weduwe, ende erfgenamen van wijlen Hillebrandt Iacobssz van Wouw .., 1637. – [8] p. ; in-4. – A4. Text in Dutch and French. – Tiele 2588, Knuttel 4501.
Plaatsingscode UB Leiden: THYSPF 4115

Histoire generale de la gverre de Flandre : divisee en devx parties : contenant tovtes les choses memorables aduenuës en icelle depuis l’an M.D.LIX. iusques à present / par Gabriel Chappvys. – Edition novvelle, avgmentee des sieges memorables de Breda, Grol, Boisleduc, … & autres places / auec une briefue description des prouinces du Pays-bas, & enrichissement de figures. – A Paris : Chez Robert Fo¨uet, 1633. – in-2.

Obsidio Bredana armis Philippi IIII : avspiciis Isabellæ dvctv Ambr. Spinolæ perfecta / scribebat Hermannvs Hvgo Societatis Iesv. – Editio secunda. – Antverpiæ, : ex officina Plantiniana, 1629 (Antverpiæ, : ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti). – [6], 131, 8 p. : krt., ill. ; in-2
Met titelpl. – Sommervogel IV, p. 250.
Plaatsingscode UB Leiden: 413 A 14: 1; 1139 B 13: 3

Obsidio Bredana armis Philippi IIII. avspiciis Isabellæ dvctv Ambr Spinolæ perfecta / scribebat Hermannvs Hvgo Societatis Iesu. – Mediolani : Apud Io. Babtistam Bidellium, 1627. – [6], 156, [1] p. ; in-?

Obsidio Bredana armis Philippi IIII : avspiciis Isabellæ dvctv Ambr. Spinolæ perfecta / scribebat Hermannvs Hvgo Societatis Iesv. – Antverpiæ, : ex officina Plantiniana, 1626 (Antverpiæ, : ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti). – [6], 128 p. : ill., krt. ; in-2

Frederici vander Mye Delphensis … De morbis et symptomatibvs popvlaribvs Bredanis tempore obsidionis, : et eorvm immvtationibvs pro anni victvsq. diversitate, deqve medicamentis in svmma rervm inopia adhibitis tractatvs dvo. : Eiusdem dissertationes duæ medico-physicæ, de contagio, ÿ& cornv monocerotis quondam in aquis circa Bredam reperto. – Antverpiæ, : ex officina Plantiniana, 1627 (Antverpiæ, : ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti). – [8], 160, [3] p. : krt. ; in-4. BMN 1-198.
Plaatsingscode UB Leiden: 523 E 3

Alsoo mits de langhduerighe belegeringhe deser stadt Breda, het groot garnisoen voortaen niet wel langer met wekelijcke leeningen onderhouden sal connen worden […] Actum […] Breda, desen 1. feb, 1625. ende opten 2. februarij gepubliceert. – [Breda] : s.n., [1625]. – 1 p. ; in-plano
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1625: 10

De wachter brengende tijdinge vande nacht, dat is, van het overgaen van Breda. / (By Ewout Teellinck). – ‘sGraven-hage, A. Meuris bsr, 1625, 1625. – in-4. – A-C4. Knuttel 3606.
Plaatsingscode UB Leiden: Thyspf 3183

De tweede wachter, brenghende tijdinghe vande nacht, dat is, van het overgaen vande Bahia. / (By Ewout Teellinck). – ‘sGraven-haghe, f. A. Meurs, 1625, 1625. – in-4. – A-F4 G2. Knuttel 3607
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1625: 21; Thyspf 3188

Articvlen die welcke door den heere gouverneur en ‘t garnisoen der stadt Breda versocht ende met den marquis Spinola veraccordeert zijn. / Tr. from the French. – Amsterdam, pr. P. Walschaert, 1625, 1625. – [8] p. ; in-4. – A4. Concluded 02-06-1625. – Tiele 2087, Knuttel 3605.
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1625: 18

Waerachtich verhael, ofte beschrijvinghe van de belegeringhe der stadt
Breda, ende wat van daghe tot daghe (schrijvens weerdich) aldaer gepasseert is. – Vtrecht, pr. J. Amelissz, 1625, 1625. – [12] p. ; in-4. – [a]4 b2.
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1625: 1

Extract vvt eenen brieff gesonden van Breda den 6. iunij 1625. – (Col.: Shertogenbossche, pr. J. van Turnhout), [1625], [1625]. – in-4. – A4
Plaatsingscode UB Leiden: Thyspf 3180

Wee-gheclach, over de loffelicke stadt Breda : by ghelegentheyt van het droevich overlyden des doorluchtichsten hoochghebooren ende onverwinnelicken prince Mavritivs van Nassau, prince van Oraengien, &c. hoochloffelicker ghedachtenisse, uytghegeven door een liefhebber des vaderlants, tot opweckinge van alle vrome patriotten. – Z.pl., z.n., 1625. – 1 p. ; plano. Met een lied (“een Geluck-Wensch”) ter ere van Frederik Hendrik, ondertekend: “verWISSELt gheen deucht”. – Petit 1468.
Plaatsingscode UB Leiden: THYSPF 3172

Seiziesme sepmaine des novvelles de l’an 1625. Copie d’une lettre enuoy
ée par vn signalé et familier du Marquis. Ensemble ce qui se passe en Italie, France, Allemaigne et Pays bas. – S.l., s.n., 1625. – 4 p. ; 18 cm
Petit 1464 = Seiziesme sepmaine des nouvelles de l’an 1625
Plaatsingscode UB Leiden: THYSPF 3166

Extract vond Relation der Bewaltigen Statt und Vestung Breda im Niderlandt auch umbligender gelegenheit wie dieselbe von Marquis Ambrosius Spinola als General Veldobristen … neben ebenmässiger fleissig verzeichneter Anweisung deß Prinßen von Oranien dargegen geformirten Lägers …. – Gedruckt zu Augspurg : bey Mattheus Langenwalder, in Verlag Wilhelm Peter Zimmermans, 1625. – 6 p. : 2 krtn. [waarvan 1 uitsl.]. ; in-?
Plaatsingscode UB Tilburg: KOD 029 A 10

Een Ghedenck-boeck, het welck, ons leert aen al het quat en den grooten moetwil van de Spaingnaerden en haren aenhanck ons aenghedaen te ghedencken, ende de groote liefde ende trou vanden princen uyt den huyse van Nassau, aen ons betoont, eeuwelick te onthouden. : Speel-wijs in dicht ghestelt / door Jacob Duym. – Ghedr. tot Leyden : by Henr. Lodowijcxszoon van Haestens, 1606. – 6 stkn., 1 bd. : titelafb., portr. ; in-4. – *-3* 4 A-G 4 , 2 A-H 4 , a-i 4 , 3 A-G 4 , 4 A-G 4, 5 A-g 4 5 [H]1
Bevat, met afz. titelbl. en sign.: Een Nassavshce [sic] Perseus, verlosser van Andromeda, ofte De Nederlantsche Maeght. – Het moordadich stuck van Balth. Gerards. – Benoude belegheringe der stad Leyden. – Belegheringhe der stadt Antwerpen. – De cloeck-moedighe ende stoute daet, van het innemen des casteels van Breda. – Een bewys dat beter is eenen goeden crijgh dan eenen gheveynsden peys.
Plaatsingscode UB Leiden: 707 C 4 (zonder voorwerk); 1089 B 41; THYSIA 2526

Histoire memorable de la reprinse de la ville et chasteav de Breda, av pays de Brabant, au mois de Mars, 1590. – Middelbovrgh, : chez Richard Schilders, …, 1591. – [16] p. ; in-4. Knuttel 884.
Plaatsingscode UB Leiden : Thyspflt. 834