Secretaris voor Duitstalige aangelegenheden te Brussel; ook geschreven: Scharenberg
Opper-Oostenrijk, ? – Maastricht, 21 oktober 1579
Biografie
Geboren in Opperoostenrijk, overleden te Maastricht op 21 oktober 1579. Bijgezet in de voormalige St.-Niklaaskerk aldaar. De familie Von Scharenberg behoort tot de oude Opperoostenrijkse ridderadel. Von Scharenberg was de tweede zoon uit het huwelijk van Ulrich, heer van Oberwaldsee, met Regina von Klingenstein in 1514 op het kasteel te Klingenstein gesloten. De oudere broer van Urbaan, Jan, was amman der stad Chemnitz en raadsheer van Karel V in het keizerrijk. Von Scharenberg trouwde een eerste maal met Johanna van Wasservas ( ?) dochter van Pieter, de drossaart van Grimbergen. Deze echtverbintenis bleef kinderloos. Uit zijn tweede huwelijk (1574) met Maria van Halmale ( 1609) sproot één zoon, Willem ( 1632), later heer van Hoepertingen en Herten, en kamerheer van Ernst van Oostenrijk, gouverneur-generaal der Nederlanden in 1594. Willem was amper zes maand oud, toen zijn vader overleed.
Von Scharenberg begon zijn loopbaan als particulier secretaris van Karel V. Omstreeks 1539 voegde Karel V hem in diezelfde functie aan de gouvernante Maria van Hongarije toe. Op 24 december 1553 viel Von Scharenberg de formele benoeming tot secretaris van State voor de bescheiden in het Duits te beurt. Viglius beëdigde en installeerde hem drie dagen later officieel in dit ambt, waarin Filips II hem zou bevestigen op 25 april 1556. Genoemde functie oefende Von Scharenberg uit tot aan zijn dood.
Von Scharenberg was de eerste secretaris met de titel secretaire dEstat en langue Allemande of aulx affaires dAllemaigne en is ook de voornaamste geweest van de reeks die hem tot 1712 zou volgen. Zijn hoofdbevoegdheid eerst als particulier secretaris van Maria van Hongarije en daarna als Duitse secretaris van State bestond in de redactie der briefwisseling met de keizer, tot 1555 tevens soeverein der Nederlanden; subsidiair deed hij ook de correspondentie met de Duitse prinsen, met Polen en met de Skandinavische landen.
Hoewel de briefwisseling met het keizerrijk na 1555 uiteraard aan belang inboette, vervulde Von Scharenberg in dezen onder de regering van Filips II toch een meer dan louter administratieve taak. Bij herhaling zond de regering te Brussel Von Scharenberg naar het Duitse rijk, onder meer om er soldaten te ronselen voor de oorlog tegen Frankrijk. Energiek en behendig, wist hij zowel bij katholieke als protestantse keurvorsten troepen te lichten. Tot de gewone bevoegdheden van de Duitse secretaris hoorden trouwens alle betrekkingen van de centrale regering met de Duitse troepen in de Nederlanden. In 1560 en 1565/66 was hij aan het keizerlijk hof voor de leenverheffingskwestie van de Nederlanden tegenover de keizer. Op het einde van 1570 en in het begin van 1571 pleegde de Duitse secretaris van State overleg met Jakob von Eltz, prins-bisschop van Trier, in verband met de uitbreiding van de Liga van Lantzperg en de opname van de Nederlanden in deze Liga. In de tweede helft van 1566 had Margaretha van Parma Von Scharenberg nog belast met een diplomatieke zending naar Denemarken; ziekte heeft hem daarvan evenwel weerhouden.
Als deskundige inzake de betrekkingen met het Oosten stond Von Scharenberg zeer in aanzien bij de hertog van Alva en verscheen hij vrij geregeld op de vergaderingen van de Raad van State om advies te verstrekken, voornamelijk dan na de dood van Viglius (1578). De Duitse secretaris van State was eveneens ter zitting, toen op 4 september 1576 Jaak de Glymes de vergaderde Raad van State verraste en in het Brusselse Broodhuis opsloot. Na een week werd Von Scharenberg reeds vrijgelaten (15 september). Overigens scheen hij tijdens de troebelen veeleer neutraal te zijn geweest. Door zich in augustus 1577 bij Don Juan te Namen te voegen, toonde hij niettemin duidelijk zijn loyaliteit ten aanzien van Filips II. Anderdeels stond Von Scharenberg immer positief tegenover de bemiddelingspogingen van Duitse zijde tussen de rebellen en de Spaanse koning. In 1575 nam hij te Breda deel aan de in 1574 door de Duitse keizer op touw gezette onderhandelingen met Oranje, en in 1579 aan de zogenaamde Vredehandel te Keulen. In de loop van de laatste conferentie overleed hij trouwens te Maastricht, toen hij met het oog op overleg met Alexander Farnese uit Keulen terugkeerde.
Voor zijn bewezen diensten kende Filips II Von Scharenberg in 1559 en in 1570 belangrijke mercedes in speciën toe. Zijn gewone wedde als secretaris van State bedroeg tweehonderd drie en zeventig pond en vijftien schelling s jaars (vijftien schelling per dag); daarnaast genoot hij uit hoofde van deze functie van jaarlijkse pensioenen ten bedrage van vierhonderd pond.
Hugo de Schepper
Uit: Nationaal Biografisch Woordenboek, met dank aan de uitgever.
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XVII, I (Haarlem, 1874) (s.v. Schakberger)
Allgemeine Deutsche Biographie : niet opgenomen
Biographie Nationale de Belgique : niet opgenomen
Nationaal Biografisch Woordenboek 3 (Brussel, 1968) 765-769 (s.v. Scharenberg)
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Les Pays-Bas espagnols et les états du Saint Empire (1559-1579) : priorités et enjeux de la diplomatie en temps de troubles / Monique Weis. – Bruxelles : Éditions de l’Université de Bruxelles, cop. 2003. – 388 p. : krt. ; 25 cm. – (Faculté de Philosophie et Lettres ; 110. histoire). Met lit. opg. ISBN 2-8004-1303-4: Scharberger, passim.
Weis, Monique, ‘Deux missions diplomatiques du sécretaire d’État allemand Urbain de Scharenberg en Empire (1560 et 1565/1566)’, dans: Bulletin de la Commission Royale d’Histoire 164 (1998) 257-308