Dattet nu den rechten tydt was, om daer nae te trachten, dat de vyandt over Rhijn ende Maes ghedreven, ende alles aen d’Oost-syde van de stroomen gheleghen eens van den oorlogh gehvrijt mochte werden, want de verswackinghe des conincx metten onderganck van de Spaensche vloot, syne nieuwe swaricheydt ende krijchs-kosten in Vranckryc, de oneenicheydt tussen de Spaensche raden ende Parma. twist tussen de natien, muyterijen van het kryghsvolck, veranderingh ende herstellingh van alle goede manieren, ordren ende goede disciplinen in de uyterste onordeninghe ende verwerringhe, gaven vaste, stercke ende ghewisse vermoedinghe, dat eenen ghemeenen omkeer van des vyandts staet ende saecken voor-handen ware. Die versuymenis van welcke gheleghentheydt nimmermeer soude syn te verantwoorden by onse nacomelingen. Seyde voorts, ghelijck, wyse luyden haren vyant niet te kleyn achten: Alsoo behoorde men hem oock met valsche inbeeldinghen niet grooter noch vreesselycker te maken, als hy is, noch sich selfs van doenlycke wercken afschricken, ende van syn eygen goede middelen, die Godt verleent, wanhopen, maer van alles recht ende nae de waerheydt oordeelen.
Die landen betaelden ordinaris twintich duysent man, van die welcke, wanneer den bedroch van blinde monsteringen eenichsins gebetert werde, omtrent die helfte met duysent vyfhondert peerden konden worden te velde ghebruyckt. Ende de selve wel-gheleydet synde, ende de natuerlycke vasticheyt des landts met de stroomen, daer geen proviandt ghebreken konde, ten besten hebbende, waren ghenoechsaem alle riviersteden, als Deventer, oft Zutphen aen d’Ysel, Nymegen aen de Wael, Grave, Venlo, oft Ruremundt aen die Maes, oft oock Groeningen, d’eene voor d’ander nae, met schantsen ende arbeyt van graven, sonder velt-slacht te waghen, oft yetwes in onghewisse fortuyn te setten, t’overweldigen, ende sich in sulcken vordel te legghen, dat Parma na de teghenwoordighe ghestalt van syne macht, onmogelyck soude syn t’ontsetten, welcke rivier-steden erovert synde, mosten alle die kleyne landt-steden daer omtrent, als missende haer wortel ende voetsel van selfs vergaen.
So ware oock waer ende kontbaer, dat ghene van alle opghemelde steden, behalven Groeningen, so versorght waren, dat se recht omschanst ende besloten werdende, acht weken lang honghers halven souden konnen houden, maer voor al mosten die soldaten met liberale betalinghe totten arbeyt willich gemaeckt, ende uytten ingewortelden irdom gebracht werden, van sich te schamen des schansens ende gravens. Welck punct ghewonnen synde, souden dese landen in haren krijgh altoos vast ende seker gaen. De vyandt konde hare legers in sulcken vordel beschanst ligghende, tot gene slachten dwingen, noch om der stroomen willen de spyse nemen. Ende sy continueerden altoos de belegeringh, jae ten arghsten vallende, hanthaefden sy haren staet, ende opbrekende van ‘t belegh, verloren sy niet vande rest.
Hy vergat oock niet de groote nutticheyt voor oogen te stellen, die daer, nae bevrydinghe vande Rhijn ende Maes volghen soude. Want den Thuyn vande Vereenichde Nederlanden werde so veel wyder ende stercker ghemaeckt. Sy konden daer nae met veel minder moeyte ende sorghe verdedight ende beschermt worden, dewijl men aen eener syde alleen met t’samen gevoechder macht dat hooft bieden, ende sich van achteren niet soude te vreesen hebben. Den vyandt wierden veel occasien afghesneden, om yet quaets te dencken, te gheswyghen, in ‘t werck te stellen. De coninck van Vranckryck konde daer nae dies te beter ende stercker uyt dese landen gheholpen werden, want men soude alleenlyck uyt synen, graef Willems gouvernement in Vrieslant drie duysent man steets konnen ontbeeren, om in Brabant oft andere provincien over de Maes tot versterckinghe van velt-legers te ghebruycken. Alwaer men altehans te swack ware yet te beginnen, om dat de vyandt met syn ontset te na byderhant is.
Badt daerom, dat die Staten wilden een hert vatten, alle nootdruft tegens den aenstaenden somer bestellen, ende de saeck in den Name Godes aenveerden. Radende van Groeningen te beginnen, ghemerckt dat aldaer het meeste profijt ware, den lichsten arbeydt, ende de meeste seeckerheydt. ‘t Meeste profijt, omdat de vyandt gheen rycker, machtigher ende voornemer stadt heeft aen d’Oost-syde vande Maes, waer mede groote contributie gewonnen, ende Vrieslant metten Omlanden konnen bevrijdt werden. Welcke provincien soo bequaem ter zee, ende tusschen morassen ligghen, dat, wesende, die vyandt eens daer uyt ghebracht, de selve immers soo grooten vordel hebben, om ghehanthaeft ende verdedight te worden, als Hollant ende Zeelant selve. Den lichtsten arbeydt, om dat onse legher nerghens beter ghespyst, met minder moeyten begraven, ende met doorstekinghen van dijcken bevrijt can werden. Ende om dat de meeste helft met eroveringh vande naeste schanssen aldaer, schoon verricht, ende de stadt meest besloten is. Daer over de borgers oneens, muytende ende verdrietich werden, veel salvegarde van dese syde nemen, harer veel nae onser komst verlanghen, al-te-samen groot mistrouwen teghen Verdugo draghen, ende stercker wacht teghens hem als ons houden, sorghende dat hy met practijcken, garnisoen sal inbrenghen. De meeste seeckerheydt, om dat dese stadt ‘t alderwytste vanden vyandt gheleghen, ende syn ontset nerghens min te vreesen is. Aenbiedende eyndelyck synen dienst, om den raet dien hy gaf, metterdaet te voltrecken, met vasten betrouwen van so gheluckigen voortganck door Godes zeghen, dat hy nimmermeer beschaemt soude werden, als hebbende meer gheroemt dan gheleystet.
Uit: Everhard van Reyd, Voornaemste gheschiedenissen inde Nederlanden ende elders
(Arnhem, 1626) 253-255