2 september 1566
Akkoord overeengekomen tussen de prins van Oranje en de vertegenwoordigers van de verschillende godsdiensten te Antwerpen
Ten eynde dat alle onruste ende tweedracht, ter saken van der religie opgestaen binnen dezer stadt, cessere ende verhuedt blyve, ende alle die borgheren ende ingesetenen moegen voirtane met malcanderen leven in alder stillicheyt, vrede, lieffde ende vrientschap, insgelycx die negociatie weder in heuren ouden treyn gebrocht, ende dese stadt van alle voirdere inconvenienten bevrydt mach wordden, soe eest: dat, naer verscheyden communicatien ende deliberatien daerop gehadt ende gehouden, ende diversche poincten ende articulen, ter eenre ende ter andere zyden, voergeslaghen, mynen genadighen heere den prince van Oraingnen, etc., deser stadt van Antwerpen, dien van der nyeuwer religien, by maniere van oochluyckinge ende provisie, ende totter tyd ende wylen toe dat by Zyne Majesteyt, met advyse van den generale staten deser Nederlanden, anders zal moegen worden geordineert, gedooght, toegelaten ende gepermittert hebben de poincten ende articlen naebeschreven, die welcke die van der religien oyck geloef hebben zullen moeten:
In den iersten, dat zy nyet en selen moegen beletten noch stooren de diensten, sermoenen oft andere oeffeninghen van der gheestelicheyt, noch van de oude catholicque religie, noch doen beletten, stooren of beschadingen by hen, noch by andere, in gheenre manieren.
Item, dat zy nyet en sullen moeghen innenemen, noch oyck hen prekinghen oft andere exercitien van hunder religien houden in eenighe kercken, cloosteren oft andere gewydde plaetsen, maer alleenlyck in eenighe van de drye plaetsen hier onder genoempt, te wetene: in de rame van Pauwels van Gemart, achter den toch aen de Peerdemerct; in de rame van mynen heere Van Liekercke, aen den Wappere, ende inne Bleyckhoff, aen de gasthuys beempden by de schuttershoven: wel verstaende dat soe verre sylieden aen eenighe van dien plaetsen nyet geraken en conden, dat zy dan, by consente van Syne Excellentie, eenighe andere plaetsen genoech van gelyke grootte oft gelegentheyt, in dier stede, selen moegen gebruycken, ende daerentusschen moeghen in de nyeuwe stadt genyeten de plaetsen daer zy te voeren hunne predicatien gehouden hebben.
In elck van welcke plaetsen zy, des sondaeghs ende heylichdaeghs, maer op gheen andere daghen, het en waere des woensdaeghs, als in de weke gheen heylich dach en compt, al op eenen tyt sullen moegen hebben hun predicatien, ende voer elcke predicatie eenen predicant ende neffens den selven nog eenen, om, in tyde van sieckte, absentie oft andere belet, des anders plaetse te bewaren ende hem te assisteren.
Item, dat alle de selve predicanten ende ministers selen moeten wesen geboren van Zyne Majesteyt landen, oft emmers poirteren van eenige goede stadt deser Nederlanden, ende daerenboven in handen van Zynder Excellentie oft, in zynder absentie, van den magistraet moeten doen den eedt van onderdaenicheyt ende getrouwicheyt van alle saken politicque, zoe langhe zy hier blyven sullen.
Item, dat zy in hen prekinge ende vergaderinghe, noch daer toe-oft-affgaende, nyet en sullen moegen hebben oft draghen eenighe bussen, pistoletten, hellebaerden oft andere verbode wapenen; wel verstaende dat men egheen beleth en sal doen den ghenen die alleenlyck rappier ende poignaert draeghen wilt.
Item, dat zy, in alle politicque saken, sullen gehoorich ende onderdanich moeten wesen der overheyt ende magistraet; oyck die gemeyne lasten van der stadt, als andere ingesetenen, helpen draghen, insgelycx tot bewaernisse ende ruste van der stadt ende gemeynen beste, gelyck andere hen moeten employeren.
Item, dat alle predicanten, van welcker der religien die zyn, hun sullen vermyden van alderhande smadelycke woerden, invectiven, injurien ende schimpinghen ende generalyck van alle oproerighe ende seditieuse propoesten, het waere teghen die overheyt ende magistraet, oft tegen die van de andere religie: wel verstaende dat het ghene, dat concerneert der leeringhe oft oeffeninghe der religien ende straff der ongeschickte manieren van leven, voer zulcx nyet en sal gehouden wordden.
Item, dat Zyne Excellentie yemanden van den magistraet sal deputeren om hem daer by ende ane te moeghen vinden, als zy eenighe ministers, ouderlinghe oft diaconen hunder gemeynte zullen willen kiesen, oft eenighe andere saken van hunder religien onder malcanderen zullen handelen, om des Zyne Excellentie ende den magistraet altyt getrouw rapport te moeghen doen.
Item, dat nyemant eenen anderen, om die diversiteyt zynder religie, en sal moegen bespotten, beletten, beschadighen noch overlasten, in gheender manieren; maer elck den anderen moeten helpen ende bystaen, soe verre hen overlast of ongelyck aengedaen wordde.
Item, dat nyemant, wie hy zy, hy waere van dese oft andere religie, der justicien sal moegen beletten in ‘t vanghen, straffen ende executeren van den beroovers van de kercken, noch van de quaetdoenders, noch in eenighe andere saeken, behoudelyck dat die misdadige wordden gehandelt met recht.
Item, dat men op te straten nyet en sal moegen singhen, daer eenich volck by den anderen vergadert souden moegen wesen, oft wordden.
Item, Zynder Excellentie ende die magistraet deser stadt sal nyet alleene die van deser religien, maer oyck generalyck alle de innewoenderen deser stadt, levende in gehoirsaemheyt ende politicque vreede ende eenicheyt, houden in protectie, sonder aenschouw te nemen weder sy syn van der ouder catholycker religie, oft van dese religien.
Behoudelyck dat evenverre yemant committeerde eenighe seditieuse acte, dat die sal by der justicie daer aff gestraft wordden, nae gelegentheyt zynder misdaet, sonder tegenseggen van yemanden.
Ende is te verstaen dat die knechten, die men is aennemende, nyet voerdere en sullen geemployeert wordden, dan volgens den artykelbrieff hen voergehouden, daer aff men tot dien eynde een auctentycke copie sal leveren die van der religien.
Alle welcke poincten ende articulen die ministers ende predicanten hunder religien selen moeten in hun prekinge den volcke verthoonen, ende vermanen met alder vlyticheyt, dat zy hen daer nae vueghen ende schicken.
Item, dat alle de poincten bovengeruert selen onverbrekelyck gehouden ende geobserveert wordden, by maniere van provisie, ende ter tyt toe by Synder Majesteyt, met advys van zyne generale staten deser landen, anders sal wesen geordineert: welcke ordinantie die van hunder religie van dan voort selen moeten onderworpen blyven, ende van nu aff die geloven nae te gaen ende t’achtervolgenen; wel verstaende dat soe verre daer inne yet gestatueert werdde, dat hunder conscientie ofte religie soude moeghen tegengaen, dat, in dien gevalle, hen bequaemn tyt sal gegundt wordden, om, sonder belet ende vryelyck, met hen goeden te moeghen elder vuyt desen landen vertrecken daer hen sal believen.
Item, dat die predicanten, ministers, ouderlinghe, diaconen ende andere dienaers hender ghemeynten, mitsgaders een goet getal van de beste gequalificeerde hunder religien, dese articulen sulen accorderen ende geloven t’onderhouden ende doen onderhouden nae hen vermoeghen, ende, tot meerder vasticheyt van dyen, dese tegenwoirdighe acte oyck onderteeckenen, des en selen zy, om de selve teeckeninghe, namaels nyet genoteert, gequelt noch achterhaelt wordden; ende sal, tot hunder versekeringe, Zyne Excellenctie, met eenen greffier van wegen den magistraet van deser stadt, dese acte oyck mede onderteeckenen, daer aff men twee sal expedieren: een voer Zyne Excellentie ende den magistraet, ende d’andere voer die van der religien.
Ende des t’oirconden, soe is dese tegenwoirdighe acte als voere gesloten ende onderteekent. Den ij septembris anno 1566.
Uit: L.P. Gachard, Correspondance de Guillaume le Taciturne, II, pp. 215-218, meegestuurd met de brief van Oranje aan Margaratha van Parma, 4 september 1566. Origineel: Brussel, Algemeen Rijksarchief.