Haec libertatis ergo
Papieren geld geoffert
op het autaer van de Hollandsche vryheyd
Uit: Vondel, Werken , III, 329-333.
Door Joost van den Vondel
Het jaergetijdigh feest, in Wijnmaend, by den Rijn,
Vernieut die burgery, hoe groot die vreughd most sijn,
Doen God ter harten nam het wtgemergelt Leyden,
En, met den Noordwind, joegh een’ springvloed, op de weyden:
Waerom Baldeus, siende alle ons’ galeyen vlot,
Sijn’ schanssen gaf tot buyt den Amirael Boysot.
Doen was’t: maetroosen roeyt, en vreest geen’ Spaensche fuycken:
Vaert rustigh in den mond der hongerige buycken:
Smackt brood en haring toe, en wat tot voedsel streckt.
‘t Scherminckels heyr viel wt: ‘t geraemt met vel gedeckt:
Het dor gebeent so lang met ratten, katten, honden,
En paerdevleesch gespijst, verwoed en ongebonden,
Inslickte, sonder maet, het geen de hemel gaf:
En all’ de stad verrees, als wt een open graf.
De glori van ‘t ontset sy Gode toe gesongen:
En eeuwigh niettemin leef, op der vroomen tongen,
De priis van VANDER WERF, die beyde Catoos tart:
Een Burgermeester, die den moed van Burgerhart
(Die Holland geen’ slaevin wou laeten van den Tiber)
Geërft heeft, en gestuyt de stormen van den Iber,
Van pest en oproer, en gestrengen hongers nood:
En, voor stads VRYHEYD, sich geoffert aen de dood.
Hoe sprack hy tegens hen, die door ‘t lang vasten kreeten,
En toonden ‘t mager lijck, al raesende en beseten:
Mijn eed verplicht mijn’ trou, ‘k ontseg u deesen eysch.
Indien u honger parst, slacht my, en eet mijn vleysch.
Soo kaetst een’ rots te rug ‘t geweld der woeste golven.
Soo vrijd een harders hart sijn’ kudde voor de wolven.
Verwerf, o VANDER WERF! dien wel verdienden krans.
Verleenme dichtens stof, en geef mijn’ vaersen glans.
Het lustme nu den naem der helden te vervarschen,
In’t aengesicht van die op hunne tanden knarssen,
En Holland poogen, na’et verschoppen van den Graef,
Te maecken schandelijck een’ tienmael snooder’ slaef.
O Held! die, met uw bloed, den burgerbrand woud blusschen,
Indienghe nu uw bloed geschopt saeght van het kussen,
Vervloeckt, vervolght, en van verradery betight,
En, op ons vry autaer, de tyranny gesticht:
Ghy soud uwe oogen nocht uwe ooren nau gelooven.
Wy klaegen ‘t God, en u, en roepen ‘t voor den dooven:
Wat wterlijck geweld niet winnen kon, op ‘t land,
Word, onder decksel van een’ suyver’ predikant,
Behendigh ingevoert, met ongestuymigh woelen.
De Duyvel raeskalt, door ‘t Orakel van de Doelen,
Met maght gewapent: en het Trentische besluyt
Word, op den titel van hervorming, ingekruyt.
De spiegels van de deughd sijn martelaers t’Athenen.
Men hoort op ‘s Gravensteyn de Christe sielen steenen.
Griffioenen slaen hun’ klaeu in ‘t eerlijck burgers goed.
Men plaeghtse om’s Heeren woord met ballingschap, en boet.
Men dwingtse, tegens recht, sich selleve te grieven
Met eed, en leydse voort, als knevelaers en dieven.
Men geeftse om een sermoen den plondergeus ten roof,
En krijghslien, dit’s de vrucht van ‘t Gommarist geloof.
Vergeefs hebt ghy gestreen, met WELHEM van Oranjen,
En voor de borst gehad de monarchy van Spanjen.
Een lichte monnick, die sijn’ kap hing op de ntuyn,
Stelt Leyden nu de wet, en maeckt sich ‘s volcx tribuyn,
En treckt ‘t gesegh aen sich, met eenen Burgermeester,
Soo boos als onbeschaemt, elck ziddert’er, elck vreest’er.
Heeft uwe stad nu voor Calvin de speer gevelt?
Heel anders spreeckt ‘t geschrift van’t stom papieren geld.
s’Ontfang haer eyge munt, in deughdige betaeling:
Die tuyght van VRYHEYD, en verlochent de bepaeling
Der lange mantels, en der breed gerande hoên:
Die, onder de gemeent, soo grove logens voen:
En sulck een’ logentael betreed den stoel der waerheyd,
En schept erfduysternis, wt middaghs heldre klaerheyd.
Ghy blaffers, schuurt uw’ poort, geen’ logen heeft hier kans.
De Leeu die voert ‘t blasoen der VRYHEID op sijn’ lans.
Hy pronckt hier niet vermomt, met Schriftgeleerde grijnsen.
Om VRYHEYD geeft hy schot en lot, en pacht en chijnsen,
En sweet van al den last: dus verght hem niet te veel.
‘t Is noch het selve dier, dat Phlips greep by de keel:
Dat Albaes aenval schutte, op sijn’ bebloede tanden.
Men ringeloor het niet, met Synodaele banden.
Men nijp het in geen’ kou van Loeve of Graevesteyn.
‘t Wil ruymschoots weyen: sulcke koten sijn te kleyn.
Sijn’ munt roept dat hy heeft VOOR ‘T VADERLAND gevochten,
En niet sijn’ tuyn alleen voor Bogerman gevlochten,
Voor Wael, of Vlaming, die ‘s lands ingeboren terght:
Van wien hy, in sijn’ nood, is sacht geherreberght.
Ondanckbre vreemdeling, die om uw’ oproerstucken,
Korts naeckt verbannen, tracht uw’ huysheer te verdrucken,
En trappelt op het hart uw’ voestervrou, die elck
Gebaeckert heeft, en opgekoestert, met haer’ melck.
O bittre spruyten van dien alssembittren stamme,
Die, naulijcx ‘t vier ontvloon, Serveet verwees ter vlamme
Hoe aerdghe na den struyck, daerghe wt gesproten sijt:
Wanneerghe galle braeckt, en in de glasen smijt,
En spoockt, als Duyvels, langs de straeten op en neder.
Schout Bont die graselt vast, en blinckt in ‘t gouden leder,
En, als een tiger, op d’onnooselheyd verwoed,
Parst wijn wt traenen, en laed smeer, by ‘t sweet en bloed
Der schaemle burgers, die soo mannelijck sich queeten:
Die liever eenen arm, op schildwacht, wilden eeten,
En met den andren noch verdadigen hun’ saeck,
Als vallen in ‘t geweld des vyands, soet op wraeck.
Wat sijnse vryer nu als Indiaensche slaeven.
Hen pickt geen’ Spaensche kray, maer Gommers felle raeven,
Die krassen, om het aes van Hollands melleckkoe,
Die boter karnt, en krijght de huyd vol slaegen toe.
Haer’ huyd, haer gras, haer smeer, haer’ hoornen pacht betaelen:
Noch deedse ‘t willigh, moght haer’ siel slechs adem haelen,
In d’algemeene lucht, vrypostigh ongemoeyt.
Maer ah! sy sucht vergeefs, vergeefs is ‘t datse loeyt.
Men slijt den tijd te hoof, met klassikaele grollen.
Men heeft het veel te drock, met Sisyfs steen te rollen.
Broeckhoven vangt en spant, en graeft aan ‘t Malle gat:
Daer Amsterdam om lacht, die wel bestierde stad:
Wiens VRYHEID gaet ten Rey, op pijpspel, trom en snaeren:
Wiens Christen tempel rijst, met pylers op pylaeren:
Dat lockt d’wtheemschen, die verbaest staen stijf en sterck,
En breyen gunstigh wt hun’ segen, over ‘t werck.
God, God, seydt d’Amstelheer, sal elcx geweeten peylen,
De VRYDOM ga sijn’ gang, en vliegh, met volle seylen,
Den Ystroom wt en in: soo wordt ons’ vest gebout:
Soo tast de koopman tot den elleboogh in ‘t goud.
Geen paep, geen stokebrand magh hier den wervel draeyen.
De toghtschuyt leydt gereed, voor all’ die oproer kraeyen,
Als Smout, en Kloppenburgh: wien nu het harte breeckt,
Soo dick hy, in den Briel, voor ses paer ooren preeckt:
Om dat hy trouweloos sijn’ rotgans Paus wou hullen,
En botsen d’Overheyd met Geusen aflaetbullen.
Gemunt in Vrystad, met oude Leydsche stempels.