Antwerpen, 9 juli 1535 – Londen, 18 april 1612
Van Meteren werd in 1550 door zijn vader meegenomen naar Londen, waar hij een bestaan als koopman opbouwde. Regelmatig reisde hij naar de Nederlanden terug, in het bijzonder naar Antwerpen. Daar werd hij in 1575 gearresteerd op beschuldiging van verstandhouding met de rebellen. Zijn verhouding tot de gereformeerde kerk bleef lang gespannen. Op aansporing van zijn neef Ortelius verzamelde Van Meteren gedurende deze tijd gegevens en documenten voor zijn geschiedwerk.
Robert Willemsz. de Baudous, Portret van Emanuel van Meteren , gravure, Bijzondere Collectie UB Leiden
Fragment
Het beleg en de val van Haarlem
Digitaal beschikbare werken
Commentarien ofte memorien van-den Nederlandtschen staet, handel, oorloghen ende gheschiedenissen van onsen tyden , etc. mede vervattende eenige haerder ghebueren handelinghen. Ghedruckt op Schotlandt : by Hermes van Loven, 1609. Digitaal te raadplegen op de site van de bibliotheek van de Universiteit Antwerpen .
Oude drukken
1. Historia unnd Abcontrafeytungh, fürnemlich der Niderlendischer Geschichten, und Kriegshendelen , mit höchstem Fleiss beschrieben, durch Merten von Maneuel. [Nürnberg] 1593 [ongep.; f°].
Boek 1-8, tot 1578.
2. Historiae, unnd Abcontrafeytung, fürnemblich der Niderländischer Geschichten unnd Kriegshändelen . Der ander Theil mit höchstem Fleiss beschrieben, durch D.M.M. [Hamburg] 1596 [ongepag.; f°].
Boek 9-17, tot 1596.
3. Historia oder, eigentliche und warhaffte Beschreibung aller Kriegshändel unnd gedenckwürdigen Geschichten , so sich in Niderteutschland, auch beygelegenen und andern örtern, Franckreich, Engelandt, Teutschlandt, Hispanien, Italien etc. zugetragen haben unter der Regierung Keysers Caroli des V unnd Philippi II Königs in Hispanien, biss auff diese jetzige gegenwertige Zeit … [Hamburg] (F. von Dordt) 1596 [647 pp.; f°]; [Ursel?] 1597; Hamburg 1598; s.l., 1603 (verm.; identieke druk ook met jaartal 1601 [843 pp.; f°]); Arnheim 1604, 1605, 1609; Amsterdam 1609-1613; Frankfurt 1610; Arnheim 1611, 1612, 1614, 1620.
Dit is een gezamenlijke uitgave van 1 en 2. Na 1603 met een vervolg tot dat jaar: boek 18-19. Deze eerste Duitse editie werd buiten medeweten van Van Meteren uitgebracht en kon zijn goedkeuring niet wegdragen.
4. Historia Belgica nostri potissimum temporis Belgii sub quator Burgundis et totidem Austriacis principibus coniunctionem et gubernationem breviter. Turbas autem, bella et mutationes tempore regis Philippi, Caroli V caesaris filii, ad annum usque 1598 plenius complectens, conscripta: et senatui, populo Belgico, posterisque inscripta a E. Meterano Belga. S.l. [1598].
Latijnse vertaling van boek 1-17, met dezelfde titelprent als de Duitstalige uitgaven.
5. A true discourse historicall, of the succeeding governours in the Netherlands, and the civill warres there begun in the yeere 1565, with the memorable services of our honourable English generals, captaines and soldiers, especially under Sir Iohn Norice knight, there performed from the yeere 1577 untill the yeere 1589 and afterwards in Portugale, France, Britaine and Ireland, untill the yeere 1598. Translated ad collected by T.C. esquire, and Ric. Ro. out of the reverend E.M. of Antwerp his fifteene books Historiae Belgicae; and other collections added … London 1602, Amsterdam/New York 1968 (facs.).
Dit is een zeer ingekorte vertaling.
6. Belgische ofte Nederlantsche historie, van onsen tijden. Inhoudende hoe de Nederlanden aenden anderen ghehecht, ende aen Spaengien ghecomen zijn: met de oorsaken der inlantsche beroerten, ende oorloghen der selver, oock de veranderinghe van princen, van regimenten ende van religie, mette scheuringhen, verbontenissen ende vredehandelinghen: mede vervattende eenighe harer ghebueren ende andere landen handelinghen. Meest onder de regeeringhe van Philippus de II, coninc van Spaengien, tot synen doot, ende den uutgaenden jare 1598 … Eensdeels int Latijn ende Hoochduytsch stuckwijs in druck uutghegaen, maar nu by den autheur zelve oversien, verbetert ende vermeerdert, uutghegeven. Delft 1599 [433 ff.; f°], 1605 (andere titelprent, pagina’s niet meer Romeins genummerd).
De eerste door Van Meteren geautoriseerde versie in 19 boeken.
Een nieuwe druk verscheen onder de titel:
7. Commentarien ofte memorien van-den Nederlandtschen staet, handel, oorloghen ende gheschiedenissen van onsen tyden, etc. Mede vervattende eenige haerder ghebueren handelinghen. Beschreven door Emanuel van Meteren. Ende by hem voor de tweede ende leste reyse over-sien, verbetert ende vermeerdert. Oock soo verre ghebrocht totten af-standt van wapenen ende vrede, in’t jaer 1608. S.l., s.a. [244 + cxcix + 167 ff.; f°] (met waarschijnlijk gefingeerd drukkersadres: `Ghedruckt op Schotlandt buyten Danswijck, by Hermes van Loven. Voor den Autheur’).
Boek 1-28, tot in 1607. Soms wordt dit werk gevolgd door een Appendix of by-voeghsel van de vredehandel [27 ff.; f°], gedateerd onderaan f. 27v°: `Tot Londen voor Emanuel van Meteren, 1609′. Een tweede Appendix, identiek aan de eerste maar voortgezet [37 ff.; f°] is gedateerd op f. 38: `Tot Londen voor Emanuel van Meteren, 1610′.
De Commentarien werden s.l. 1612 herdrukt met dezelfde titelpagina maar dan met doorgenummerde paginering en bestaande uit 32 boeken, lopend tot in 1612 [629 ff.; f°]. Deze uitgave en alle latere edities bevatten ook: Het leven en sterven van den eerwaerdigen, vromen, en vermaerden Emanuel van Meteren, kortelijck door sijnen getrouwen vriendt Simeon Ruytinck beschreven [4 ongen. ff.]. Onderaan f. 629v° wordt het overlijden van Van Meteren gemeld. Deze editie is niet opgenomen in Verduyn, Emanuel van Meteren .
Buiten Emanuel van Meteren om zagen twee quarto-edities (de laatste in 2 delen) het licht:
8. Belgische ofte Nederlantsche oorlogen en gheschiedenissen … S.l. 1609.
9.1. Nederlantsche historien ofte geschiedenissen inhoudende den gantzen staet, handel, soo van oorlogen als vrede-handels in onsen tyden begin ende eynde . [Dordrecht?] 1611.
Boek 1-17, eerste deel.
9.2 Belgische ofte Nederlantsche oorlogen ende gheschiedenissen beginnende van t’iaer 1595 tot 1611, mede vervatende enighe haerder gebueren handelinghe. Beschreven door Emanuel van Meteren. By hem voor de leste reyse oversien verbetert ende vermeerdert na die copie gedruckt op Schotlant buyten Danswyck, by Hermes van Loven. [Dordrecht?] 1611.
Boek 18-30, tweede deel.
10. Belli civilis in Belgio per quadraginta fere continuos annos gesti historia, ad praesens usque tempus deducta: adiectis quae alibi quoque posterioribus his annis contigerunt. Opus novum e Belgicis Immanuelis Meterani et aliorum commentariis concinnatum a Gaspare Ens L. S.l., 1610; Coloniae 1610; Arnhemi 1623.
Boek 18-28.
Tenslotte verscheen na Van Meterens dood het door de autoriteiten gereviseerde gehele werk:
11. Historie der Neder-landscher ende haerder na-buren oorlogen ende geschiedenissen, tot den jare MVIcXII. Nu de laestemael bij hem voor sijne doodt merckelijck verbetert ende in XXXII boecken voltrocken. … ‘s-Gravenhage 1614; Amsterdam 1618; ‘s-Gravenhage 1623, 1635; Amsterdam 1647, 1652 ( Register van de figuren ), 1663; 10 dln., Gorinchem/Breda 1747 (1748)-1763; 10 dln., Amsterdam 1786.
Op deze uitgave schreef Wilhelmus Baudartius een vervolg.
12. L’histoire des Pays Bas ou recueil de guerres, et choses memorables advenues és dits pays, qu’és pays voysins depuis l’an 1315, iusques à l’an 1612 . La Haye 1618; Amsterdam 1670.
13. Eygentliche und volkommene historische Beschreibung des Niderländischen Kriegs . Amsterdam 1627-1630, 1633-1635, 1640, 1669.
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XII (tweede deel) (Haarlem, 1869) 705-708.
Nieuw Ne de rlandsch Biografisch Woord en boek VII (Leid en , 1927) 868-870 (A.W.Sijthoff)
De Wind, 257-263, 561; BN , XIV, 615-621; Haitsma Mulier/Van der Lem, nr. 333.
H.A.M. van der Heyden, `Emanuel van Meteren’s History as source for the cartography of the Netherlands’, Quaerendo 16 (1986) 3-19
A.E.M. Janssen, `A “trias politica” on the revolt of the Netherlands: Emanuel van Meteren, Pieter Bor and Everhard van Reyd as exponents of contemporary historiography’, in: A.C. Duke, C.A. Tamse, ed., Clio’s mirror. Historiography in Britain and the Netherlands. Britain and the Netherlands, VIII, Papers delivered to the eight Anglo-Dutch historical conference (Zutphen, 1985) 9-30.
L. Brummel, `A manuscript of Van Meteren’s Historie’, Quaerendo 5 (1975) 246-262
L. Brummel, Twee ballingen ‘s lands tijdens onze opstand tegen Spanje. Hugo Blotius (1534-1608) en Emanuel van Meteren (1535-1612) (‘s-Gravenhage, 1972), gedeeltelijk herdrukt als: `Emanuel van Meteren als historicus’, in: P.A.M. Geurts, A.E.M. Janssen, ed., Geschiedschrijving in Nederland. Studies over de historiografie van de Nieuwe Tijd (2 dln.; ‘s-Gravenhage, 1981) I, 1-18
B.A. Vermaseren, `Van nieuwsbericht tot geschiedwerk’, Het Boek 28 (1944) 241-257
Z.W. Sneller, ed., `Brieven van Emanuel van Meteren en van Pieter Bor’, Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap 56 (1935) 261-281
W.D. Verduyn, Emanuel van Meteren. Bijdrage tot de kennis van zijn leven, zijn tijd en het ontstaan van zijn geschiedwerk (‘s-Gravenhage, 1926)