Latijn. Vertaling: eindelijk wordt het twijgje een boom
Tandem fit surculus arbor was de lijfspreuk van prins Maurits van Nassau (1567-1625). In 1585 was hij de opvolger van zijn vader, prins Willem van Oranje, als stadhouder van Holland en Zeeland. De spreuk werd doorgaans begeleid door de afbeelding van een afgezaagde boomstronk, die symbool staat voor de vermoorde prins Willem. Een twijgje ontspruit aan de boomstronk en splitst zich in tweeën. Deze twijgjes symboliseren de zonen van prins Willem: Maurits en Frederik Hendrik. In de vroegste voorstellingen betreft het nog een kleine twijg, zoals op begaande afbeelding. Met het ouder worden van prins Maurits en het toenemen van zijn overwinningen, groeien de twijgen uit tot boompjes en dragen ze in hun takken de wapenschilden van beide prinsen.
Hun wapenschilden zijn vrijwel identiek, ze waren immers zonen van dezelfde vader. Alleen de kleine schildjes in het midden, de zogeheten hartschilden, verschillen: bij Maurits is het Saksen, bij Frederik Hendrik is het Coligny, naar hun respectievelijke moeders Anna van Saksen en Louise de Coligny. De afbeelding van het boompje en de spreuk komen voor op allerlei portretten van prins Maurits, al dan niet samen met zijn jongere halfbroer. Toch had een dergelijk persoonlijk embleem niet de status van het officiële wapen van de prins met de spreuk Je maintiendrai (ik zal handhaven). In de begrafenisstoet van prins Maurits werd de spreuk niet meegedragen. Boven hen de wapens van de zeven provinciën, met van links naar rechts: Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijsel en Groningen.
Als de Oranje-dynastie van generatie tot generatie haar vooraanstaande plaats inneemt, eerst in de Republiek en na 1813 in het Koninkrijk, komt een algemener symbool voor boom en twijgjes in de plaats: het symbool van de Oranjeboom, rijk beladen met oranjeappels.
Anton van der Lem
Afbeelding: Portraits of Frederik Hendrik and Maurits in coat of arms. University Library Leiden. Shelffmark PK-PT-311.
Literatuur
Memory wars in the Low Countries, 1566-1700 / Jasper Andreas van der Steen. – [Netherlands] : [publisher not identified], [2014]. – XII, 339 pages : illustrations ; 24 cm. Dissertation Leiden University in order to obtain the degree of doctor in the year 2014. – With summary in Dutch. Tandem fit: p. 125-126 en meer literatuur.
Maurits, Prins van Oranje / [red.:] Kees Zandvliet ; met bijdragen van Arthur Eyffinger … [et al. ; tekstred. Hinke Wiggers ; vert. Hinke Wiggers]. – Amsterdam : Rijksmuseum ; Zwolle : Waanders, cop. 2000. – 507 p. : ill. ; 24 cm. Uitg. naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling in het Rijksmuseum te Amsterdam, van 1 december 2000 t/m 18 maart 2001. – Met lit. opg., index. ISBN 90-400-9497-7 (Waanders). Hierin andere afbeeldingen van het symbool op pag. 30, 97, 225, 323, 396 en 397. Het symbool werd niet meegedragen in de begrafenisstoet (pag. 430-431).
“Onder den Oranje boom” : politieke zinnebeelden van de Republiek en het Huis Oranje-Nassau / Frank Deisel ; [met medew. van Wies Erkelens]. – ill
In: Onder den Oranje boom : Nederlandse kunst en cultuur aan Duitse vorstenhoven in de zeventiende en achttiende eeuw ; [red.: Markus Schacht … et al. ; eindred. Nederlandse vert.: Anne-Dirk Renting … et al.]: (1999), p. 47-75