Sacramentsdag

English: Corpus Christi; Français: Fête-Dieu; Deutsch: Sakramentstag; Español: Dia del Señor.

Sacramentsdag is een roomskatholieke feestdag ingesteld ter ere van het sacrament van de eucharistie. Op die dag, de tweede donderdag na Pinksteren, wordt na de viering van de mis het sacrament in een processie door kerk, stad of streek gedragen. Daarbij draagt de priester een monstrans, waarin in het midden de gewijde hostie, dus voor de roomskatholieken het lichaam van Christus. Het feest is ingesteld in 1264 door paus Urbanus IV.

Het sacrament van de eucharistie was en is een van de essentiële geloofsverschilpunten tussen katholieken en protestanten: de protestanten geloven niet in de lijfelijke aanwezigheid van Christus in de hostie. Tijdens de godsdienstonrust van de zestiende eeuw was het sacrament van de eucharistie, in het bijzonder op Sacramentsdag zelf, dan ook een voorwerp van spot en ongeregeldheden. In 1566, het jaar van de Beeldenstorm, viel Sacramentsdag op 13 juni. Op die dag probeerden protestanten zich meester te maken van de kathedraal van Antwerpen juist toen de processie door de stad trok. Toen na de Beeldenstorm de orde in het land met harde hand was hersteld, werd in 1567 Sacramentsdag, dan vallend op 29 mei, in Middelburg luisterrijk gevierd. In 1578 kwam het in het tot dan katholiek gebleven Haarlem op Sacramentsdag, dat jaar op 29 mei, tot een nieuwe beeldenstorm en werd de bisschop, Godfried van Mierlo, uit de stad verjaagd. Toen in hetzelfde jaar de zogenaamde Religievrede werd afgekondigd, behoorde Sacramentsdag, met enkele andere katholieke feestdagen, tot de dagen die ook door de protestanten gerespecteerd dienden te worden.

In zijn verhaal Un coeur simple (een eenvoudige ziel) vertelt Gustave Flaubert hoe de bewoners van een Frans dorpje voor het feest van Sacramentsdag of Fête-Dieu langs de route van de processie fraai versierde tafels opstellen. De priester plaatst daarop de monstrans, die wordt bewierookt tijdens het gebed van omstanders en deelnemers aan de processie. De hoofdpersoon van het verhaal, een eenvoudige dienstbode, verzorgde ook ieder jaar bij het huis waarin zij diende, zo’n tafel waarbij de processie halt maakte. Als zij op hoge leeftijd – doof en bijna blind – ziek te bed ligt, sterft zij in vrede wanneer bij het jaarlijks processiegebed aan haar huis haar de geur van de wierook bereikt.

Tegenwoordig is Sacramentsdag nog een officiële feestdag in Duitsland, Oostenrijk, Polen en Portugal.

Anton van der Lem

Literatuur

Hervorming in Zeeland (ca. 1520-1572) / C. Rooze-Stouthamer. – Goes : De Koperen Tuin, cop. 1996. – 600 p. : ill. ; 25 cm. Titel op band en rug: Hervorming in Zeeland. – Summary in English. – Ook verschenen als proefschrift Universiteit van Amsterdam. – Met lit. opg. en index. – Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-72138-63-5. ISBN 90-72138-62-7 (proefschr.): p. 377: Sacramentsdag in Middelburg.

De eucharistische vroomheid en het feest van sacramentsdag in de Nederlanden tijdens de late Middeleeuwen / Carolus Matheus Antonius Caspers. – Leuven : Peeters, 1992. – XIV, 320 p. : ill. ; 24 cm. – (Miscellanea neerlandica ; 5). Proefschrift Rijksuniversiteit Utrecht. – Met lit.opg., reg. en samenvattingen in het Engels en Frans. ISBN 90-6831-424-6
Plaatsingscode UB Leiden: 1180 A 17

Corpus Christi : the eucharist in late medieval culture / Miri Rubin. – Cambridge [etc.] : Cambridge University Press, 1991. – XV, 432 p. : ill. ; 24 cm. Met bibliogr. en index. – Met lit. opg. en index.. ISBN 0-521-35605-9 hbk. ISBN 0-521-43805-5 pbk
Plaatsingscode UB Leiden: 2751 G 13