Genua, 1540 – Genua, 1611
Koopman en geschiedschrijver uit Genua
Biografie
Gerolamo de’ Franchi Conestaggio werd geboren in 1540 in de Ligurische havenstad Genua. De sterke economische positie van de stad was van oudsher gegrondvest op de maritieme handel in het Middellandse Zeegebied. Genua behoorde met Venetië tot ver in de zestiende eeuw tot de machtigste en welvarendste havensteden op het Italische schiereiland; de handelsvloten van beide republieken beheersten het gebied van de Middellandse Zee. Het jaar 1528 was een markeerpunt in de geschiedenis van de Republiek Genua. De Genuese admiraal Andrea Doria sloot in dat jaar een overeenkomst met Karel V, waarmee de havenstad onder de invloedsfeer kwam van de Spaans-Habsburgse monarchie. Het verdrag tussen de Spaanse vorst en Doria betekende ook dat de trotse stad haar onafhankelijkheid opgaf. Maar de samenwerking met het Spaanse koninkrijk zou de havenstad geen windeieren opleveren. De Genuese handelselite georganiseerd in de alberghi ging zich richten op het westen van de Middellandse Zee en West-Europese handelscentra. Een albergo was een verbond van Genuese oude adellijke families die samen een handelsfirma vormden. Vanaf 1528 participeerde de nieuwe adel in de alberghi . De oude adel had traditioneel de touwtjes in handen in de stadstaat Genua, maar vanaf 1528 werkte de nieuwe adel waartoe de familie van Conestaggio ook behoorde zich in allerlei bestuursorganen van de republiek. Het commerciële netwerk dat hierdoor ontstond kon profiteren van de Spaans-Habsburgse aanwezigheid in grote delen van West-Europa en van de overzeese bezittingen van het Spaanse vorstenhuis. De Genuese handelselite werd bovendien een van de belangrijkste geldverstrekkers van de Spaanse monarchie. De familie van Conestaggio behoorde tot de nieuwe stedelijke aristocratie in de Ligurische havenstad. Zijn grootvader, Gerolamo di Antonio Conestaggio, maakte sinds 1530 deel uit van de albergo van de Franchi en zijn vader Simone mocht zich vanaf 1531 tot deze clan rekenen. Sommige familieleden van Conestaggio bekleedden voorname posten in het bestuur van de stadsstaat. Simone Conestaggio vergaarde zijn kapitaal door activiteiten in de textielnijverheid en in de handel. Vanaf 1534 tot in 1574 maakte Simone verschillende keren deel uit van de Genuese Grote Raad. Zoals bijna iedere zoon uit de adellijke elite van Genuese kooplieden, werd Gerolamo voor een aantal jaren naar een stad buiten Italië uitgezonden waarmee Genua handelscontacten onderhield. De koopmanszoon verliet al op jonge leeftijd Genua, getuige de versregels in zijn autobiografisch getinte gedicht Canzone di partenza. Alli Academi Confusi d’Anversa . Zijn verblijf in de Scheldestad moet in het teken hebben gestaan van ervaring opdoen in zijn vaders handelsbedrijf, zoals dat in die tijd gebruikelijk was. In 1572 diende Conestaggio als consigliere van de Genuese natie in Antwerpen. De natie van Genuese kooplieden vormde de grootste Italiaanse gemeenschap in de stad. In de tweede helft van de zestiende eeuw was bijna de helft van de Italianen afkomstig uit Genua. Over zijn commerciële werkzaamheden in de havenstad is verder niets bekend. Sommige gedichten in zijn postuum verschenen dichtbundel Rime verwijzen naar de handel en op verschillende plaatsen in de bundel komen de steden voorbij waarmee Conestaggio beroepshalve verbonden was: Genua, Antwerpen en Lissabon. De koopman uit Genua verbleef waarschijnlijk tot in het jaar 1576, toen de Spaanse furie door de Scheldstad zijn vernietigende sporen trok. Uit zijn boek over Nederlandse opstand zou kunnen worden opgemaakt dat hij ooggetuige is geweest van de plunderende Spaanse troepen in de stad. Toch heeft hij tot 1576 niet permanent in Antwerpen verbleven. In de hierboven genoemde canzone komt al het beeld naar boven van een onrustige en rondzwervende geest die hem op al jonge leeftijd naar verschillende landen dreef: Ma l’empio mio destino (Giovane io ancor) si nel mio mal si fisse E si l’ben mi prescrisse Ch’andar di mare in mar, di monte in monte Vanwege zakelijke beslommeringen verbleef de Genuees namelijk tussen 1562 en 1566 niet in Antwerpen en hij zou via de internationale handelsroutes een aantal Europese landen, zoals Engeland, Frankrijk, Spanje, Duitsland en de Scandinavische landen hebben bezocht. Mogelijkerwijs ondernam hij zijn zakelijke reizen vanuit Antwerpen en keerde hij regelmatig terug in de havenstad. De Genuese koopman heeft zijn huis in Antwerpen nog tot 1595 aangehouden. Dit lijkt erop te wijzen dat hij nog tot ver in de jaren negentig de stad is blijven bezoeken. Vast staat dat Conestaggio vanaf 1578 Lissabon als standplaats verkoos boven Antwerpen. Vele handelaren trokken tijdens en na de Spaanse furie naar Keulen of zochten hun heil in de Noordelijke Nederlanden, sommigen bleven in Antwerpen zoals hierboven al werd opgemerkt. Conestaggio reisde echter af naar het koninkrijk Portugal. Is er over Conestaggio’s commerciële activiteiten in de Scheldestad verder weinig bekend, wat zijn levenswandel buiten de zakelijke beslommeringen van zijn vaders handelskantoor betreft valt uit verschillende bronnen wel iets op te maken. Kooplieden van aristocratische afkomst uit Genua vormden in Antwerpen een natie en verbleven minimaal een jaar in de havenstad. De gemeenschappen van de verschillende Italiaanse handelsnaties, en dat gold waarschijnlijk ook voor de andere Zuid-Europese handelsgemeenschappen, zonderden zich niet af van de Antwerpse bevolking. De Italianen vestigden zich door de hele stad en zochten elkaar op in het natiehuis dat zich in de nabijheid bevond van de Oude Beurs. De kooplieden uit de Ligurische havenstad onderhielden een goede relatie met het Antwerpse stadsbestuur en met de plaatselijke handelselite in de stad. Sommige leden van de Genuese gemeenschap in de Scheldestad trouwden met Antwerpse vrouwen wat er toch op kan wijzen dat leden van de handelsnatie zich inderdaad niet isoleerden van de lokale bevolking. De rol van de Genuese natie beperkte zich dus niet alleen tot zakelijke en bestuurlijke betrekkingen met de Antwerpse gemeenschap. De aanwezigheid van Conestaggio in de Antwerpse culturele kringen manifesteert zich in verschillende bronnen en publicaties. Op het eerste gezicht zijn het sporen die we alleen maar vinden binnen de Genuese natie. Het lidmaatschap van literaire genootschappen ofwel academies was in de zestiende eeuw vanuit de Italiaanse renaissance stadstaten overgewaaid naar steden buiten het Italische schiereiland waar Italiaanse gemeenschappen waren opgericht. In Antwerpen bevonden zich twee literaire of academische genootschappen die waren opgericht door leden van de Italiaanse gemeenschap. De oudste was de Accademia dei Giocosi . De leden van dit genootschap waren Italiaanse ingezetenen van Antwerpen. Uit de kring van Genuese kooplieden ontstond een tweede literair gezelschap met de naam Accademia letteraria dei Confusi opgericht door Stefano Ambrogio Schiapparalia. De literaire activiteiten van de Confusi leidden ongetwijfeld tot artistieke contacten met bijvoorbeeld de leden van de Antwerpse rederijkerskamers. Dankzij hun goede relaties met de wereld van Antwerpse drukkers en uitgevers konden leden van de Confusi hun werk laten uitgeven. De Liguriër Schiapparalia die een centrale rol op cultureel terrein speelde binnen de Genuese kolonie is daar een voorbeeld van. Een andere dichter die bekend was met de activiteiten van de Confusi was de literator Jan vander Noot. Onzeker is of hij lid was van het genootschap, maar vast staat dat hij (literaire) contacten onderhield met verschillende leden van de Confusi . De koopman uit Genua zou zich vanaf 1578 voor zes jaar vestigen in Portugal. In Lissabon vertegenwoordigde de Genuees de belangen van zijn geboortestad bij de Portugese douane. De reislustige Conestaggio bleef ten tijde van zijn verblijf in Portugal contact houden met zijn geboortestad. Dat valt bijvoorbeeld op te maken uit de publicatie van een in Genua verschenen verzamelbundel waarin zes gedichten van hem zijn opgenomen. Tijdens zijn verblijf in Lissabon werd in 1580 het Portugese koninkrijk bezet door Spaanse troepen onder aanvoering van de hertog van Alva en kwam het land vervolgens in handen koning Filips II. Naar aanleiding van deze gebeurtenis zou Conestaggio zijn eerste historische werk schrijven: Dell’unione del regno di Portogallo alla corona di Castiglia. In 1585 verscheen dit werk in Genua en waarschijnlijk verbleef de schrijver dat jaar in zijn geboortestad om de eerste druk van zijn boek voor te bereiden en te begeleiden tot het moment van verschijning. Vier jaar later trouwde Conestaggio in Genua met Laura Moneglia, dochter van een belangrijke invloedrijke koopmansfamilie in de Ligurische havenstad. Leden van deze familie maakten deel uit van Genuese natie in Antwerpen. Andrea Moneglia was in 1579 consul van de Genuese natie en zijn zoon Benedetto was in dat zelfde jaar consigliere. De laatste was bovendien actief in de Accademia dei Confusi . Vanaf 1590 was Conestaggio in Venetië werkzaam als consul van de Genuese gemeenschap. Als vertegenwoordiger van de Genuese kolonie in Venetië kwam Conestaggio in contact met de uit Antwerpen afkomstige koopman Nicolaas Pieters, die in Venetië onder de naam Nicolò Perez bekend was. Pieters had zich sinds de jaren negentig in de lagunestad gevestigd. Conestaggio maakte in zijn nieuwe woonplaats eveneens kennis met de Antwerpse koopman en protestant Jacques Nicquet (Iacomo Nichetti), die bevriend was de familie Pieters. Samen met andere Nederlandse handelaren maakten Pieters en Nicquet deel uit van de Nederlandse natie ofwel de nazione fiamminga zoals de kolonie in de zeventiende eeuw werd genoemd. De Nederlandse koopliedennatie in Venetië bestond voor een deel uit Antwerpse kooplieden die door de onrust en het wegvallen van de handel in hun stad in de jaren zeventig en tachtig, waren verhuisd naar Italië. Conestaggio’s (eerste) echtgenote Laura Moneglia die hem naar Venetië was gevolgd, overleed daar vlak na haar aankomst in 1591. Tien jaar later zou Conestaggio in Genua trouwen met Isabella, de zus van Nicolò Perez. In 1594 keerde Conestaggio in zijn geboortestad terug en nam actief deel aan het politieke leven door plaats te nemen in de senaat van de stad. Tegelijkertijd hernam Conestaggio zijn werk als geschiedschrijver; zijn laatste geschiedwerken verschenen in de eerste decennia van de zeventiende eeuw. Niet alleen zijn geschiedenis over de vereniging van Portugal en Spanje ontmoette steeds meer kritiek maar ook de twee uitgaven die nog zouden volgen, werden het doelwit van criticasters. In deze periode vond de geschiedschrijver in de persoon van de rechtsgeleerde en advocaat Ottavio Contardi een goede vriend en pleitbezorger van zijn bekritiseerde werk. Naar aanleiding van een mislukte (gezamenlijke) operatie van Spanje en de republiek Genua om de stad Algiers in het voorjaar van 1601 te veroveren, verscheen nog in hetzelfde jaar in Genua zijn voorlaatste geschiedkundige werk onder de titel: Relatione dell’aparecchio per sorprendere Algeri . De laatste jaren van zijn leven wijdde hij zich, tot aan zijn dood in 1611, aan het voltooien van zijn magnum opus : Delle guerre della Germania Inferiore . Dit werk over de Nederlandse Opstand zou uiteindelijk in 1614 postuum verschijnen bij de drukker en uitgever Antonio Pinelli in Venetië. Cees Reijner
Werken
1. Dell’vnione del regno di Portogallo alla corona di Castiglia / Istoria del signor Ieronimo Conestaggio … divisa in dieci libri. – Aggiuntovi nuovamente dall’istesso auttore, in questa terza impressione, ad ogni libro il sommario delle cose in esso contenute: e con molto maggior diligenza ricorretta … – In Venetia : appresso Paulo Vgolino, 1592. – .. p. : ill. ; in-8
L’union du royaume de Portugal a la couronne de Castille : contenant les derniers guerres des Portugais contre les Maures d’Afrique, la fin de la maison de Portugal, & changement de son empire, le description de Portugal, de ses principales villes, chasteaux, places, rivieres … des Indes d’Orient, Isles Terceres, & autres despendences … / prise de l’italien du sieur Hierome de Franchi Conestaggio … par Th. Nardin. – Besancon : N. de Moingesse, 1596. – [16], 478, [12] p. ; 18 cm
L’union du royaume de Portugal à la couronne de Castille … / prise de l’Italien de Hier. de Franchi Contestaggio par Th. Nardin. – Arras, 1600. – .. p. ; in-8
Plaatsingscode UB Leiden: 372 G 19 (collectie Prosper Marchand)
The historie of the vniting of the kingdom of Portugall to the crowne of Castill : containing the last warres of the Portugals against the Moores of Africke, the end of the house of Portugall, and charge of that gouernment : the description of Portugall, their principall townes, castles, places, riuers, bridges …. – Imprinted at London : By Arn. Hatfield for Edward Blount, 1600. – [12], 324, [8] p. ; 27 cm. (fol.)
Published anonymously. “Though Conestaggio’s name appears in the Italian and French eds., it is sometimes taken as a pseudonym for J. de Silva”–STC. – Dedication signed by Edward Blount. – Signatures: A-2E6 2F4. – STC (2nd ed.), 5624.
Dell’unione del regno di Portogallo alla Corona di Castiglia. Istoria del Sr. Ier. Conestaggio … divisa in X libri. Aggiuntovi … il Sommario … e … ricorretta. – Venetia & Verona, 1642. – .. p. : ill. ; in-8
Histoire de la reunion du royaume de Portugal a la couronne de Castille / traduit de l’Italien de Jerôme Conestage gentil-homme Genois. – A Paris : Chez Claude Barbin, 1680. – 2 v. (360 p. ; 264 p.). ; 13 cm. (12mo)
2. Conestaggio, Relatione dell’aparecchio per sorprendere Algeri (Genua 1601)
3. Delle guerre della Germania Inferiore Istoria. Divisa in dieci libri / Ieron. Conestaggio. – Venetia : Antonio Pinelli, 1614. – [XX], 551 p. ; 23 cm. Parte prima.
Plaatsingscode UB Leiden: 1009 C 23
Historia delle guerre della Germania Inferiore. : Diuisa in dieci libri … / di Jeronimo Conestaggio ; con la tauola delle cose notabili. – [Leiden] : [Bonaventura & Abraham Elzevier], 1634. – [X], 532, [14] p. ; in-8. – A-2K 8 2L 4. Willems 399.
Plaatsingscode UB Leiden: 396 G 25
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden : niet opgenomen
Biographie Nationale de Belgique : niet opgenomen
Dizionario Biografico degli Italiani 27 (Roma, 1982) 770-772 (M. Cavanna Ciappina)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Cees Reijner, Italiaanse geschiedschrijvers over de Nederlandse Opstand, 1585-1650. Een transnationale geschiedenis (Proefschrift Universiteit Leiden, oktober 2020), p. 143-160.
Alba : general and servant to the crown / editors Maurits Ebben, Margriet Lacy-Bruijn, Rolof van Hövell tot Westerflier ; advisory committee: Jaap R. Bruijn, Alastair Duke, Simon Groenveld. – Rotterdam : Karwansaray Publishers, 2013, 7, 358-359, 361
De Nederlandse Opstand door Italiaanse ogen / Cees Reijner. In: Geschiedenis Magazine: vol. 47 (2012), afl. 8 (nov.-dec.), pag. 45-49. Met lit.opg.
Een Italiaanse verdediger van de Opstand? : de internationale controverse rond het werk van Gerolamo Conestaggio / Cees Reijner. In: Tijdschrift voor geschiedenis, ISSN 0040-7518: vol. 125 (2012), afl. 2, pag. 173-187, 242. Met een samenvatting in het Engels.
Cees Reijner, Hooft, Conestaggio en Strada : De invloed van twee Italiaanse historici op de Nederlandse Historiën. Master Thesis Universiteit Leiden, 2009. Begeleider Dr. Raymond Fagel
Maartje van Gelder, ‘In liefde en werk met de Lage Landen verbonden: de Genuese koopman en literator Girolamo Conestaggio (1530-1614/15)’, in: Maartje van Gelder en Esther Mijers (red.), Internationale handelsnetwerken en culturele contacten in de vroegmoderne Nederlanden (Maastricht 2009) 43-53.
Carmen Menchini, ‘Storiografia Italiana e storia portoghese tra Cinque e Seicento: Gerolamo Conestaggio de’ Franchi e Giovanni Antonio Viperano’, in: Studi secenteschi 49 (2008) 147-183.
Ieronimo de Franchi Conestaggio, gentilhvomo Genovese : “a Dio spiacente ed a’nemici sui” / Giacinto Manuppella. – Lisboa : Universidade de Lisboa, Faculdade de Letras, 1957. – 76 p. : ill. ; 24 cm.
Jornada de Africa / por Jeronymo de Mendoa … em a qual se responde a Jeronymo Franqui, e a outros, e se trata do successo da batalha, captiveiro, e dos que n’elle padeceram por no serem mouros, e outras cousas dignas de notar …. – Lisboa : Escriptorio, 147 rua dos Retrozeiros, 1904. – 2 v. ; 22 cm. – (Bibliotheca de classicos portuguezes ; vol. XXXVIII-XXXIX). No. XVII in series as given on p. [4] of cover. – Prologo d’esta edo” signed: G. Pereira. – First published Lisbon, 1607.
A jornada d’Africa : resposta a Jeronymo Franqui e a outros, noticia do successo da batalha, do captiveiro e d’outras cousas dignas de meno / por Jeronymo de Mendona … (copia da edio de 1607) editado por F. Maria Rodrigues. – Porto : Imprensa recreativa do Instituto escholar de s. Domingos, 1878. – xii, [13]-296 p. : front. (port.) 1 illus., plates. ; 22 cm. Cover imprint: Porto, Impr. de Eschola dos surdos-mudos, 1879. – Armorial super ex libris. – Bound in calf by Lesort, gold tooled, inside borders.