De uitdrukking “liever Turks dan paaps”, of “liever Turks dan paus” komt tijdens de beginjaren van de Opstand in verschillende variaties voor. De leus werd gevoerd door de Watergeuzen om er mee aan te geven hoe anti-katholiek ze waren. Hun gebetenheid op de katholieken was zo fel, dat ze liever een verbond met de niet-christelijke Turken zouden willen sluiten, dan het hoofd in de schoot te willen leggen voor Filips II. Dikwijls ziet men de spreuk afgebeeld op penningen in de vorm van een wassende maan, het symbool van de islamitische Turken. Deze zilveren manen droeg men als partijsymbool om er een anti-Spaanse en/of anti-katholieke gezindheid mee tot uitdrukking te brengen. De spreuk zou al in 1566 voor het eerst gebruikt zijn.
Geuzenpenning in de vorm van een Turkse halve maan. Op de ene zijde staat: LIVER TVRCX. * DAN PAVS. Op de andere zijde: EN DESPIT * DE LA | MES. Collectie Stedelijk Museum de Lakenhal, Leiden
Bron
De aencoemste deser Zeelanders en maeckte gheen cleynen schrick onder heure vianden, Ende is oock een volck ghelijck alle heur daden deur ander schriften wel te kennen hebben ghegheven, twelck sich wonderlijcken wel te water ghedraghen heeft ende noch daghelijcx draecht: Hoe wel nochtans veel van desen eenen wilden hoop is, die hun nochtans onder de Godtvruchtighe Capiteynen ende byden vromen vromelijck houden, ende seer strijdtbaer betoonen, ende hebben hun selven twee dinghen inghebeeldet: De Vrijheyt des Vaderlandts, ende des Paeus ende zijnder Inquisiteuren tyrannie: Waer door oock sommige van hun op desen tijt silvere halve Manen droeghen, daer op stont Liever Turcks dan Paus , want sy achteden des Paeus tyrannie grooter dan des Turckes, die noch wel der luyder conscientien onder tribuyt onghedwonghen laet, ende ymmers soo wel oft beter zijn gheloove houdt dan de Paeus.
Jan Fruytiers, Corte beschrijuinghe van de strenghe belegheringhe ende wonderbaerlijcke verlossinghe der stadt Leyden in Hollandt (Delft, 1577), fol. 18r. (Verg. voor een uitgave in hedendaags Nederlands: Johan Koppenol, Het Leids ontzet: 3 oktober 1574 door de ogen van tijdgenoten (Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2002) 92-118, citaat op 96.
Vermelding
De kogel door de kerk? : de opstand in de Nederlanden en de rol van de Unie van Utrecht, 1559-1609 / [door] S. Groenveld …[et al.] ; met een woord vooraf van H.J.L. Vonhoff. – [Zutphen] : De Walburg Pers, [1979], blz. 86 (met afbeelding).