Satisfactie van Haarlem
24 maart 1577
Verdrag van satisfactie tussen de Prins van Oranje en de magistraat van Haarlem, gesloten op 22 januari 1577 te Veere in tegenwoordigheid van Godefridus van Mierlo, bisschop van Haarlem.
Naerdien vpden xxjden Jannewary xv lxxvij den Eersamen Joncheer Sebastiaen Craenhals Schoultet ende meester Ghysbrecht van nessen Borgemeester der stadt Haerlem als gesanten beneffens ende Jn presentie vanden hoochweerdigen heere Godefridus van Mirloe Bisschop der seuer stadt hen getransporteert hadden Ende verschenen waren voir den Doirluchtigen hoochgeboren vorst ende heere die Princevan Oraengien Graue van Nassau etc. Stadthouder ouer Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant alles vuyt crachte vande commissie oft procuratie daer van den teneur van woorde te woorde hier naer volchte /
Wy Borgemrs. schepenen ende Regeerders der stadt Haerlem doen condt allen den ghenen dien dessen gethoont sal worden dat wy voir ons ende van weghen ende vuyt den name van onse Borgeren ende jngesetenen deser stadt geconstitueert volcomen last ende Irreuocable commissie gegeuen hebben constitueeren ende geuen volcomen last ende erreyocable commissie by desen den Eersamen Joncheer sebastiaen Craenhals onsen schout ende meester Ghysbrecht van nesse onse mede Borgemeester onsen procureurs ende gesanten/ Ende elck van hen bezonder /Omme van wegen ende vuyt den name voirseyt, Beneffens onse hoochweerdige heere Godefrides van Mirloe Bisschop van Haerlem, daer toe hertelyck by ons versocht ende gebeden te compareren voirde Princelijcke Ex. Ende zyne F.G. Ende allen anderen des noot zynde, Omme volgende de Vnie metten Gn. alen Staten gedaen te ontfangen behoorlyck satisfactie In sulcker vougen ende manieren als zyne Princelycke Ex. ende F.G. gehouden es achtervolgende de gn. ale pacificatie henluyden te doen. Belouende voor goet ende vast ende van waerden te houden te ratificeren ende approberen alsulcke satisfactie als die voirseijden geconstitueerden. Ende elcx by hun besonder van deselue geconstitueert voir date deser nopende dese sake gedaen ende gebesoigneert es Ende vuyt crachte deser procuratie gedaen ende gebesoingneert sal worden, Onder ‘t verbant als nae rechte. Des toirconden hebben wy t segell ter zaecke der voirseyder Stadt hier onderopgedruckt den xvj Janewary xv lxxvij. Ende dat de voirnoemde gesanten vuyt crachte der seluer commissie aen zynder Ex. geexhibeert hadden zeker poincten ende articulen, opde welcke zy bereydt waren hen te beguen onder den gouvernemente van zynder F.G. zoo heeft zyne F.G. daer op schriftelyck geantwoordt Ende de voirseyde gesanten hebbende opde selue antwoirde gerepliceert, hebben Eyndelycge de voirss. Prince de Staten van Hollandt Ende Zeelant ter eenre Ende de voirn. gesanten ter ander zyden gesloten ende veraccordeert, Sluyten ende veraccorderen midts desen de poincten hier naer volgende.
Inden Eersten belangende tpoinct vande Religie, dat dexercitie vande Roomsche religie binnen der stadt Haerlem sal worden onderhouden, zoo wel onder weerlycke als geestelycke religieusen, Beijde mans ende vrouwe persoonen die de selue begeren sullen sonder eenige verhinderinge letsel oft jnjurie. Ende dat selue alzoo nauw ende strictelyck dat een Ordonnantie sal gemaeckt worden.
Ende onder handen dat degene die de selue vande Roomsche Religie eenige jnjurie letsel ofte verhinderinge sullen doen sullen rigoreuselyck gestraft worden. Als parteurbateurs vande gemene vrede sonder eenige oochluyckinge ofte remissie.
Welverstaende dat midtsdien oock die van de gereformeerde Religie sullen eene vrye kercke hebben namentlyck die kercke van onser vrouwen op tbackenes binnen Haerlem. Welverstaende dat de gereformeerde daer niet eer jn en sullen comen dan binnen dry weken nae date van tvertreck vanden garnisoenen aldaer tehans leggende jn welcke kercke sy haer sullen mogen vry en onverhindert vergaderen ende het exercitie haerlieder Religie bedienen sonder eenige vreese ofte achterdenkce van beleth gejnjureert ofte verhindert te worden, waer ouer die van beyden Religien te weten die vande Catholicsche Religie Respectiuel(yck) ende Reciproce Deen den anderen sullen belouen Ende sweren met geene jnjurien, lasten ofte schimpwoorden noch met daden jet te verhinderen noch te beletten, jnt vooirss. exercitie haerder Religie noch eenich schandale aen te Richten met Roepen schimpen ofte spotten Ofte jet buyten de bedieninge haerder voirgemelder Religie met woorden ofte met wercken te doen ofte laten doen dwelck tot verbrekinge der gemeenen vrede souden mogen strecken maer doen den anderen jn alle eendracht ende vrintschap te Gedulden ende dragen.
Dies neemtp Zyne Princhelycke Ex. van nu voortaen jn zyne ende der voirseyder Staten van Hollandt ende Zeelandt protectie sauueguarde ende bescherminge alle cloosteren Godtshuysen ende alle geestelycke mans ende vrouwepersoonen die binnen die voirseydestadt van Haerlem tegenwoirdich syn ofte noch souden mogen comen met alle haere rechten priuilegien goederen ende gevolch noch jn wesen soude synde. ende namentlyck den Eerweerd. Bisschop van Haerlem tsamen met syn hoffgesin Ende officieren sonder hem te doen ofte laten gedoogen gedaen te worden eenige jnjurie letsel schade ofte verhinderinge.
Voorts is Syne Princhelycke Ex. Ende de voirss. staten te vreden die pacificatie nu laest tot gendt gemaeckt jn alle hare poincten soo wel aengaende de geestelycke als werelt. persoonen te mainteneren ende achtervolgen ende soo wel den voirss. Bisschop als andere het benef(icie) der voirss. pacificatie sonder verhindernisse te laten genieten.
Ende aengaendevande goederen Ende jncompste vander Abdye van Egmondt Ende andere die den voirss. Bisschop verordonneert ende toegeleyt syn, hoe wel da de voirss. Heere Prinche ende Staten daer jnne naer luyt Ende verclaers der voirss. pacificatie niet gehouden en syn nochtans omme de goede affectie die sy tot de gemelde vrede ende tot den voirss. Bisschop syn dragende willen ende syn te vreden de slue alsoo sy nu jegenwoirdel. syn het gebruyck ende genietinge van dien te laten volgen sonder nochtans den Lande ofte jemandt jnt particulier Geestel. ofte wereltl. daer doir Eenichsins prejudiceren ofte vercorten jn zyne Rechte Preuelegie, vryheden jurisdictien ofte actien.
Welverstaende dat de voirss. Eerweerd. Bisschop, Opde vruchten ende jncompsten vanden voirss. goederen sal schuldich syn te onderhouden alsodanige geestelycke ofte andere persoonen die daer vuyt behoiren nae de jnstellinge ofte jnstitutie der voirss. goederen onderhouden te worden Enegelycke die van voirss. staten (jn aensien van dien) tot noch toe syn onderhouden geweest.
Welverstaende datmen yder vande selue Relijeuse sal mogen contenteren met een pensie van hondert guldens tsiaers van twintich tstuyuers tstuck Behaluen datmen den Eerw. Bisschop acte sal geuen van jn alle gevalle te mogen genieten de voirss. goederen tsy jn qualite als Bisschop soo daer eenigeswaricheyt by auontueren soude mogen rysen van wege den preueligien des lants ouer den tijttel van Bisscop ofte jn qulite als prelait ofte Abt daer gene swaricheyt van wegen den Lande soude vallen ouer tselue poinct.
Ende belangende vanden Borgeren Ende jnwoonderen van Haerlem ofte haer goederen met egeenen swaerder acsyseb gen. ael ofte Capitael jnposten ofte Leeningen te belasten daer mede sy nu jegenwoirdichlyck belast syn, Js by syne Ex. Ende staten voirn. veraccordeert dat de selue sullen comen tot onderhoudt vande voirss. Stadt soo hooch ofte leege als sy jegenwoirdel. byden magistraet gestelt syn ofte gestelt souden mogen worden alles bij prouisie ende ter tyt toe Dat byde gn. ale Staten van Hollandt ende Zeelandt eenen termyn van seeckere Jaren genoempt Ende geordonneert sal wesen. Ende de selue resterende poincten die d’articulen belangende sullen byde selue Staten worden affgedaen. Bouen dese belouen de voirss. heren prince ende staten datmen de stadt Haerlem met geene soldaten ofte garnisoenen en sal beswaren ten ware doir hoochnoodigen noot Daer het welvaren der Landen alsulcx waer vereyschende Ende dan sal het selue geschieden tot gemeene costen des seluer landen van Hollandt ende Zeelandt.
Ende belangende het oprichten vande schutteryen binnen Haerlem sullen den Magistraten Borgeren ende jnwoorderen der seluer stede onderhouden ende achtervolgen dordonn. vande schutteryen aldaer jn alle haere poincten alsoo sy van ouden tyden voir het ouergaen der voirss. stadt jn handen van syner Ex. js onderhouden Ende achtervolcht geweest om jn geen poincten ofte stucken de Preueligien, Rechten ende costuymen der stadt te verminderen veranderen ofte verbreken Ende nochtans zoo het byden voirss. Magistraat ofte jnwoonderen noodich ware bevonden jet daerjnne te veranderen dat tselue sal geschieden met vorgaendeaduys van zynder Princelycke Ex. tsamen met de gn.ale State van Hollandt ende Seelandt om een goede vnie eendracht ende accoorst jn alles te mogen onderhouden Midts dat de voirss. schutterye die daer nu jegenwoirdel. is oft die daer naemaels soude mogen aengenom worden sal gehouden syn den eede te doen tot onderhoudinge van alle dese poincten ende articulen hier gestelt ende veraccordeert Aengaende de veranderinge vade Wet ofte Magistraet Is syne Ex. Ende Staten voirss. te vreden Dat de persoonen wesende tegenwoirdelyck jn t gouuernement sullen blyuen gecontinueert totter tyt ende wysen dat naer ouder costume Ende Vsantie de veranderinge vande weth voirhanden wesen sal Ende alsdan sal desgelijcken die selue Vsantie ende oude constuyme achtervolget worden jnde denominatie der nieuwer weth ofte magistraet ouermidts syne Princhel. Ex noch Staten voirss. egeene veranderinge ofte innouatie en willen jnde Preueligien ende oude costuymen die stadt voirss. jnnevoeren Ende belangende de schulden byder tegenwoird. magistraet gemaect tot welvaren ende jnde nootlyck affaire vande stadt sullen de selue betaelt worden niet alleen byden Regenten tegenwoirdichlyck synde maer oock die jn toecomende tyden sullen gecoren worden. Ende dat vuyt het jncomen vande stadt.
Ende beroerende de collatie vande subalterne officiers der voirss. stadt te Reserveren aenden Magistraet aldaer naer ouder gewoonten wordt het selue geaccordeert omme daer jnne naer ouder gewoonte sich te verrichten behaluen datmen die vande Religie sal toelaten vnde henluyden harer aelmoessen als wesende een deel der bedieninge haerder Exercitie te mogen versamelen Ende de seluige onder hen vuyt deylen oft jn sulcker wyse als gereformeerden met die vande Roomsche Religie sullen connen accorderen
Aengaende den eedt te doen jn handen vanden Magistraet Byden genen die hen metter woonen binnen Haerlem sullen begeuen js veraccordeert dat de Borgeren ende jnwoorderen der voirss. stadt Haerlem van Beyder Religien sullen den gemeenen eedt ouer alle de steden aengenomen besweren tsamentlyck met de articulen alhier besloten ende veraccordeert.
Dat voorts syne Princelycke Ex. ende Staten voirss. sal mainteneren ende doen mainteneren allen des stadts Preuelegien ende vryheden ende conserueren den Burgemrs. ende ende (sic) jnwoonderen Ende een jegelycken van hen jnt particulier jn haer goet recht ende verhoeden dat niemandt jnt syne vercort en wordt jn goet ofte bloet ter cause van voirgaende saecken.
Ende dat den ghenen die contrarie dese poincten ende art. voirn. ofte eenich van den jet attenteren met woirden ofte wercken ofte de selue contrarieren directel. ofte indirectel. gestraft sullen worden als parturbateurs vande gemeene ruste ende vrede anderen ten Exemple
Alle welcke poincten ende art. die Princelycke Ex. ende Staten voirn. midtsgaders de voirss. gesanten jeder jn syn regard belooft hebben ende belouen midts desen te houden ende doen onderhouden sonder daer tegens te contravenieren jn eeniger manieren.
Aldus ouercomen veraccordeert ende besloten onder de Signature ende segel vanden voirss. heere Prince van Oraengien Mr. Adriaen Blyenborch Symon Janssen van Roomen van wegen de staten van Hollandt ende Zeelandt ter eenre Ende den voirss. gesanten beneffens ende ter presentie vanden voirss. Eerweerde Bisschop ter ander syden.
Binnen der Stede van der Vere opten xxij den Janwary xv Lxxvij
(Ondertekend:)
Guill. de Nassau
Adriaen de Blienborch
S van Roomen