Geschiedenis
De heerlijkheid en het stadje Buren liggen in de Betuwe (provincie Gelderland). In 1472 kwam Buren aan een tak van de familie Egmond, een zijtak van het Gelderse hertogengeslacht. De Duitse keizer Maximiliaan van Oostenrijk verhief de heerlijkheid in 1498 tot een graafschap. De Egmonds waren van vader op zoon krijgsoverste in dienst van de keizer. Floris van Egmond heeft zijn zoon Maximiliaan van Egmond vermoedelijk naar de keizer vernoemd. Deze Maximiliaan werd in 1539 graaf van Buren en was tevens kapitein-generaal en stadhouder in Friesland, Groningen en Overijssel. Zij aan zij met de hertog van Alva streed hij tegen de Duitse protestanten. Hij liet het kasteel van Buren verfraaien en ontving er in 1545 keizer Karel V. Overigens kon Maximiliaan van Buren nogal grof in de mond zijn, waarvoor hij eens ter verantwoording werd geroepen in het kapittel van de Orde van het Gulden Vlies, waarvan hij lid was.
Maximiliaan was getrouwd met Françoise de Lannoy, moeder van zijn enig kind Anna. In 1551 trouwde Anna met prins Willem van Oranje. Behalve Buren bracht zij in haar bruidsschat ook andere heerlijkheden mee als IJsselstein, Leerdam en St. Maartensdijk, die zouden vererven op de kinderen van de prins en Anna: Filips Willem (1554-1618) en Maria (1556-1616). Als bezitting van Oranje stond Buren in de beginfase van de Opstand aan de kant van de prins, tot de stad in 1575 door de Spanjaarden werd ingenomen. Op 1 oktober van datzelfde jaar is het stadje door een grote brand goeddeels in de as gelegd, en werd ook een deel van de kerk, mat het daar aanwezige grafmonument van Maximiliaan van Buren verwoest. Bij de omwenteling van 1576 keerde de stad terug onder de prins. Als vestingstad – met tot op de dag van vandaag bewaarde wallen – is het goed onderhouden. De stad moest beducht blijven gedurende vele decennia op invallen van de koninklijke troepen vanuit Brabant.
Na het vroege overlijden van Anna van Buren in 1558 was Filips Willem de nieuwe graaf. In 1567 werd hij door Alva als gijzelaar naar Spanje gestuurd, waar hij tot 1596 in verzekerde bewaring was gesteld. Zijn zuster Maria heeft gedurende die tijd zijn belangen behartigd. Na haar huwelijk in 1595 met Filips van Hohenlohe, een van de bevelhebbers in het leger van haar halfbroer Maurits, nam deze het bestuur van het graafschap op zich. In 1606 kreeg Filips Willem toestemming zelf het beheer van zijn bezittingen op zich te nemen. Als katholiek verbleef hij bij voorkeur in de koninklijke Nederlanden aan het hof van de Aartshertogen, of in zijn heerlijkheid Diest, waar hij ook is begraven. Zijn bezittingen liet hij na aan zijn halfbroer Maurits, die dus pas na het overlijden van Filips Willem in 1618 prins van Oranje en graaf van Buren werd.
Maria van Oranje-Nassau-Buren verbleef bij voorkeur in Buren. Zij schonk de stad in 1612 een weeshuis, waarvoor in de daaropvolgende jaren een prachtig gebouw in renaissance-stijl verrees. Zij overleed in Buren op 30 september 1616 en werd er op 23 oktober in de Lambertuskerk begraven, waar zij een grafmonument heeft.
De titel graaf of gravin van Buren is een van de eerste titels van de Nederlandse koning(in). De koningen Willem III en de koninginnen Wilhelmina en Juliana hebben geregeld incognito gereisd onder de naam graaf of gravin van Buren. Koning Willem-Alexander nam onder de naam W.A. van Buren deel aan de Elfstedentocht.
Het Oranje-Nassau-museum te Buren is gewijd aan de geschiedenis van Buren en de geschiedenis van de geslachten Egmond en Oranje-Nassau. In het voormalige weeshuis is het Marechaussee-museum gevestigd.
Anton van der Lem
(10.X.2020)
Gedicht
Klaaglied op de inname van Buren en Oudewater door de Spanjaarden (1575)
Naslagwerken
1545-1575: Stedenatlas Jacob van Deventer : 245 stadsplattegronden uit 1545-1575 – schakels tussen verleden en heden / Reinout Rutte en Bram van Nieuwenhuyze ; cartografie Yvonne van Mil. – Bussum : THOTH ; Tielt : Lannoo, 2018: p. 415 .
1612: Beschryvinghe van alle de Neder-landen door Ludovico Guicciardini, vermeerderde uitgave, p. 149.
Literatuur
Filips Willem, prins van Oranje, heer van Diest, 1554-1618 /Michel Van der Eycken red. Met bijdragen van Miet Adriaens, Ziggy Adriaensens, Hans Cools, Gustaaf Janssens, Johan Van der Eycken, Michel Van der Eycken, Petra Vanhoutte. – Amsterdam : Amsterdam University Press. – 196 p. : gekleurde ill. ; 20 p. ISBN 978 94 6298 853 8.
Buren, Egmond en Oranje / Thera Coppens. – Buren : ‘Stichting Oud Buren’ ; Baarn : ‘De Fontein’, 1989.
Een late hulde aan Maria van Nassau, prinses van Oranje en de mysteries van een vergeten grafkelder in Buren / N. Berghuijs. In: Drie steden: vol. 5 (1984), no. 2, p. 9-18, ill., portr.
Wijkplaatsen voor vervolgden : asielverlening in Culemborg, Vianen, Buren, Leerdam en IJsselstein van de 16de tot eind 18de eeuw / Marijke Gijswijt-Hofstra. – Dieren : De Bataafsche Leeuw, cop. 1984. – 244 p. : ill. ; 25 cm + samenvatting in het Engels (p. 245-246). Ook verschenen als proefschrift Amsterdam, 1984. – Met lit. opg., reg. ISBN 90-6707-044-0 geb.
Buren in de Tachtigjarige Oorlog / P.J.W. Beltjes. In: Meded. Hist. Kring West-Betuwe: Vol. 10 (1982), no. 1, pag. 3-14.
Herkregen schoonheid : de Sint Lambertuskerk van de Hervormde Gemeente Buren / [N. Berghuijs]. – [Buren : Stichting “Fonds tot Restauratie van de St. Lambertuskerk te Buren”], [1981]. – 15 p. : ill. ; 22 cm. Zonder titelbl. Omslagtitel.
Buren en Oranje : geschiedkundig overzicht van het graafschap Buren, de stad en het kasteel en van het in 1612 door prinses Maria van Oranje-Nassau, gravin-douairière van Hohenlo gestichte weeshuis / door P.J. Schipperus. – Buren : “het Graafschap Buren”, 1962. – 76 p., [16] p. pl. : ill. ; 25 cm
Met lit.opg.: p. 73-75.