Leiden


Documenten uit het Regionaal Archief Leiden (RAL)

Notulen van de Leidse vroedschap in 1566-67

Afbeeldingen

Magdalena Moons smeekt haar verloofde Francisco Valdez de bestorming van Leiden nog een nacht uit te stellen, 1574

Zie ook: Leidens ontzet

Kaarten

Een negentiende-eeuwse schoolkaart van het beleg en het ontzet van Leiden in 1574

Gedigitaliseerde bronnen

Het verheerlijkt Leyden, bij het tweede eeuwgetijde van deszelfs heuchlijk ontzet, in den jaare CIC IC LXXIIII. in dichtmaat uitgesprooken, in de Gasthuis kerk dier stad, op den vierden van Wynmaand MDCCLXXIV. / door Joannes le Francq van Berkhey … – Te Leyden : bij Hendrik Coster en Heyligert en Hoogenstraaten …, 1774. – [6], 39, [1], 95, [5] p. : gegraveerd titelblad, ill. ; in-8.
Plaatsingscode UB Leiden: 709 D 24: 1 of 1206 E 29 en nog enkele exemplaren

Drie-October lezingen

Naslagwerken

1545-1575: Stedenatlas Jacob van Deventer : 245 stadsplattegronden uit 1545-1575 – schakels tussen verleden en heden / Reinout Rutte en Bram van Nieuwenhuyze ; cartografie Yvonne van Mil. – Bussum : THOTH ; Tielt : Lannoo, 2018: p. 326-327.

1612: Beschryvinghe van alle de Neder-landen door Ludovico Guicciardini, vermeerderde uitgave, p. 10, 206, 208-209.

Nijhoff/Van Hattum, Bibliotheek van Noord-Nederlandsche plaatsbeschrijvingen tot het einde der 18de eeuw. ‘s-Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1953 > nr. 55 (De vermakelyke Leidsche buiten-cingels), nr. 76 (Les délices de Leyde), nr. 111-112 (G. Goris), nr. 113 (J. Gronovius), nr. 143 (Jan van Hout), nr. 187 (Simon van Leeuwen), nr. 201 (Frans van Mieris), nr. 221-223 (Jan Jansz. Orlers).

Literatuur

Piet van der Plas, ‘De gevolgen van de opstand tegen Spanje in 1572-1576 voor het Leidse ommeland’, Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en omstreken 112 (2020) 48-67. Memorabilia van de Tachtigjarige Oorlog : De rol van voorwerpen in de oorlogsherinnering, 1566-1750 / Marianne Eekhout – Hilversum : Verloren, 2020. – 126 p. : ill. ; 20 cm. – (Zeven Provinciën Reeks XLI). Zie de index van plaatsen.

Alain Desrousseaux, ‘Les Réfugiés protestants du nord de la France à Leyde aux XVIe et XVIIe siècles’, Les Pays-Bas Français/De Franse Nederlanden 39 (2014) 156-165, met samenvatting: ‘De protestantse vluchtelingen uit Noord-Frankrijk in Leiden in de 16de en 17de eeuw’, 166-167.

Willem van Oranje en Leiden / Anton van der Lem. – Leiden : Primavera Pers, 2015. – 48 pagina’s. : ill. – (3 Oktoberlezingen). ISBN 978-90-5997-215-5

Marianne Eekhout, ‘Herinneringen in beeld. Relieken van Leidens ontzet’, Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en omstreken 103 (2011) 33-47.

Marianne Eekhout, ‘Leven tussen hoop en vrees : het belang van het nieuws tijdens de belegeringen van Haarlem en Leiden (1572-1574)’, in: Tijdschrift voor mediageschiedenis, vol. 10 (2007), afl. 1, pag. 4-22, 122. Met samenvatting in het Engels.

Het noodgeld van Leiden : waarheid en verdichting / Arent Pol, Bouke Jan van der Veen. – Den Haag : Sdu Uitgevers, cop. 2007. – 32 p. : ill. ; 21 cm. – (3 Oktoberlezing ; 2007). Met lit. opg. ISBN 978-90-12-12452-2

Pieter Adriaensz. van der Werf: held van Leiden / Jori Zijlmans In: Heiligen of helden : opstellen voor Willem Frijhoff: (2007), p. 130-143. Koptitel op p.: Pieter Adriaensz. van der Werf.

Religionis ergo: the religious images of early modern Leiden / Christine Kooi. In: Beelden van Leiden : zelfbeeld en representatie van een Hollandse stad in de vroegmoderne tijd, 1550-1800: (2006), p. 35-41.

Leiden als ideale stad (1574-1795) / Dirk Jaap Noordam. In: Beelden van Leiden : zelfbeeld en representatie van een Hollandse stad in de vroegmoderne tijd, 1550-1800: (2006), p. 15-34.

Beelden van Leiden : zelfbeeld en representatie van een Hollandse stad in de vroegmoderne tijd, 1550-1800 / onder red. van Juliette Roding, A. Agnes Sneller en Boukje Thijs ; met medew. van Lenie Witkam-van der Hoek. – Hilversum : Verloren, 2006. – 222 p. : ill. ; 23 cm. Ook een bijdrage in het Engels. – Ook verschenen als themanummer van: De zeventiende eeuw, ISSN 0921-142X ; jrg. 22, nr. 1 (2006). – Met lit. opg., reg. – Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-6550-926-7

Feesten voor het vaderland? : de viering van het Ontzet van Alkmaar en Leiden omstreeks 1900 / Boudien de Vries In: Kerk, cultuur en koloniën : opstellen over Nederland rond 1900: (2005), p. 24-43.

‘Lof zij den helden!’ : vier eeuwen Leidse stedentrots op het toneel / Cobi Bordewijk. – Den Haag : Sdu Uitgevers, cop. 2005. – 32 p. : ill. ; 21 cm. – (3 Oktoberlezingen ; 2005). Lezing gehouden ter gelegenheid van de viering van het Leids ontzet. – Met lit. opg.. ISBN 90-12-11066-1

Rond de schans van Valdez te Leiderdorp tijdens het beleg van Leiden, 1573-1574 / Arjaan Wit, Marleen Riool, René van Doorn. – Leiderdorp : Oudheidkamer Leiderdorp, 2004. – 70 p. : ill.

De eerste leden van de 3 October-Vereeniging te Leiden (1886-1900) / Dirk Jaap Noordam. In: Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en omstreken, ISSN 0922-6699: vol. 96 (2004), pag. 94-121.

3 oktober 1574, keerpunt in de Leidse geschiedenis / R.C.J. van Maanen. – Den Haag : Sdu Uitgevers, cop. 2004. – 31 p. : ill. ; 22 cm. – (3 Oktoberlezingen ; 2004). Met lit. opg. ISBN 90-12-10663-X

Spaanse soldaten voor een Hollandse stad : militaire aspecten van de insluiting van Leiden / Joop Smink. – Gouda : Stichting Fonds Goudse Glazen, 2003. – 23 p. : ill. ; 23 cm. – (Goudse glazendag ; 2003)

Leiden, de geschiedenis van een Hollandse stad 1574-1795 : Dl. 2 / hoofdred.: R.C.J. van Maanen ; red.: S. Groenveld. – [Leiden] : Stichting Geschiedschrijving Leiden, 2003. – 258 p. : ill., foto’s, krt. ; 29 cm

Het Leids ontzet : 3 oktober 1574 door de ogen van tijdgenoten / samenst. Johan Koppenol. – Amsterdam : Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2002. – 133 p. : ill. ; 20 cm. Met lit. opg. ISBN 90-253-2746-X

Leiden, de geschiedenis van een Hollandse stad tot 1574 : Dl. 1 / hoofdred.: R.C.J. van Maanen ; red.: J.W. Marsilje. – [Leiden] : Stichting Geschiedschrijving Leiden, 2002. – 258 p. : ill., foto’s, krt. ; 29 cm

Eet mijn arm maar op! : Leiden voor kinderen / Selma Noort ; met tek. van Froukje Stroeve. – Dordrecht : De Inktvis, cop. 2001. – 80 p. : ill. ; 19 cm. – (Steden voor kinderen ; 5). Met lit. opg. ISBN 90-75689-17-9 in spiraalband.

In het voetspoor van de Geus : op zoek naar de sporen van Leidens ontzet / A.P. van den Berge. – Zoetermeer : Vereniging voor Waterstaat en Landinrichting, cop. 2001.

Hoofts Nederlandsche Historiën : Opdracht en Boek Negen / vert. door Frank van Gestel. – Utrecht : Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur, Universiteit Utrecht, [200X]. Dit betreft het gedeelte over het beleg van Leiden. Plaatsingscode UB Leiden: DOUSA 92

Leids beleg en ontzet door Spaanse ogen / Raymond Fagel. – Den Haag : Sdu Uitgevers, [1998]. – 3 oktoberlezing 1997.

De Tachtigjarige Oorlog en de Vrede van Munster in de decoratie van zestiende- en zeventiende-eeuwse stadhuizen / Harskamp, Marloes, 1997 In: De Zeventiende Eeuw (1997), Vol : 13 Pag : 335-346

J. Decavele, `Vroege reformatorische bedrijvigheid in de grote Nederlandse steden: Claes van Elst te Brussel, Antwerpen, Amsterdam en Leiden (1524-1528)’, Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis 70/71 (1990) 13-29

Postduiven voor de prins : beleg en ontzet van Leiden / A.D. Hildebrand ; ill. van Reint de Jonge. – Nijkerk : Callenbach, [1990]; oorspronkelijke editie: 1941 (zie aldaar)

De volkstelling van 1574 : Leiden ten tijde van het beleg / door D.E.H. de Boer en R.C.J. van Maanen. – Leiden : Rijksuniversiteit, 1986

Een niew ende onghesien dingh : verkenningen naar de positie van de kerkeraad in twee Hollandse steden in de zestiende eeuw / J.J. Woltjer. – Leiden : Rijksuniversiteit, 1985. – 16 p. ; 21 cm. Afscheidscollege Leiden. – Met lit. opg.

S.A. Lamot, ‘The vroedschap of Leiden 1550-1600. The impact of tradition and change on the governing elite of a Dutch city’, Sixteenth Century Journal 12 (1981) 15-42

Rijnlands bestuur en waterstaat rondom het beleg en ontzet van Leiden (1570- 1580) / door G. ‘t Hart. – [Leiden : s.n.], [1974]

Leiden ’74 / [samengest. door Ingrid W.L. Moerman en R.E.O. Ekkart]. – Leiden : Stedelijk Museum de Lakenhal, [1974]. – 68 p. ; 21 cm
Catalogus van de tentoonstelling in het Stedelijk Museum de Lakenhal, Leiden 26 sep. – 1 dec. 1974.

Libertatis ergo. De beroerten binnen Leiden in de jaren 1566 en 1567 / D.H.A. Kolff. In: Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en omstreken, ISSN 0922-6699: vol. 58 (1966), pag. 118-148.

75 jaar 3 oktober vieren : historie en traditie / door Han de Wilde. – Leiden : Stafleu, 1961. – 91 p. : ill. ; 19 cm

Het wonder van Leiden : roman / Emanuel Stickelberger ; [vert. uit het Duits]. – Aalten : De Graafschap, [1965]. – 196 p. ; 22 cm. Vert. van: Das Wunder von Leyden. – 1956.

Das Wunder von Leyden : eine vergessene Mär von Herzleid, Seelenfrühling und Glockenspiel / Emanuel Stickelberger. – 1.-10 Tsd. – Frauenfeld : Huber [etc.], 1956. – 264 p. : krt. ; 20 cm

De samenzwering van Leiden : een historisch verhaal uit het jaar 1587 / J. Roelink ; [omslag en illustraties van Jan Lutz]. – Nijkerk : G.F. Callenbach, [1950]. – 158 p. : zw. ill. ; 23 cm
Ook beschikbaar in microvorm.

De eerste gedrukte plattegronden van Leiden en de oudste kaarten betreffende het beleg en ontzet der stad / E. Pelinck : Leidsch jaarboekje; 1948, p. 94-108.

Leiden’s ontzet / Johan Huizinga. – [Amsterdam], [1946]

De grote rebel : (Leiden’s beleg en ontzet) : anno 1574 / Andre Peters. – Amsterdam, 1946

Herdenking van Leidens beleg en ontzet in de Pieterskerk te Leiden op 3 October 1944 / [door W.H. Kelder Jr.]. – [Leiden : A.W. Sijthoff], [1944]. – 16 p. ; 21 cm. Opl.: 600 ex., waarvan 100 genumm. ex. op oud-hollands papier. – Rede. – Ook beschikbaar in microvorm. – Boek wordt verfilmd Metamorfoze UBL. – De Jong ; 379.
Plaatsingscode UB Leiden: DEJONG 379 (Leeszaal Bijzondere Collecties)

Herdenking van Leidens beleg en ontzet in de Pieterskerk te Leiden op 3 October 1944 / [door W.H. Kelder Jr.]. – [Leiden : s.n.], [1944]. – 10 p. ; 30 cm
Gestencild. – Rede. – Andere uitg. dan De Jong 379.
Plaatsingscode UB Leiden: DEJONG Addenda 6 (Leeszaal Bijzondere Collecties)

De overgang van Gouda, Dordrecht, Leiden en Delft in de zomer van het jaar 1572 / door J.C. Boogman : Tijdschrift voor geschiedenis 57 (1942) 81-112

Leidens ontzet / D. Wijnbeek. – 3e dr. – Assen : Born ; [S.l.], 1941. – 85 p. ; 20 cm. – (Neerlands fundamenten ; 3). Met lit. opg.
Er zijn ook exemplaren van de derde druk met jaartal 1943

Postduiven voor den prins : beleg en ontzet van Leiden / door A.D. Hildebrand ; bandtekening en illustraties van J.F. Doeve. – Amsterdam : H. Meulenhoff, [1941]. – 210 p. : zw. tek. ; 23 cm. Vele herdrukken.

Hella Mone : beleg en ontzet van Leiden : drama in 5 bedrijven / door C.A. Wienecke. – Leiden : Leidsche Uitgeversmaatschappij, 1937

Leiden’s ontzet / door P. Visser ; geillustreerd door Willem Hardenberg. – Alkmaar : Gebr. Kluitman, [1929]

Rede gehouden op 2 October 1924 in de Pieterskerk te Leiden ter gelegenheid van de 350ste herdenking van Leiden’s ontzet / P.J. Blok. – Leiden : Sijthoff, [1924]. – 16 p. ; 25 cm

Leiden ontzet, Holland gered / door L. Knappert. – Leiden : Sijthoff, [1924]

Leiden’s beleg en ontzet : het verhaal van den schippersjongen : geschiedkundig verhaal voor oud en jong Nederland / door P. Louwerse ; geillustreerd. – 5e, verb. dr. – Leiden : A.W. Sijthoff, [1924]

Roelf Dirksz. : een verhaal uit den tijd van Leiden’s beleg en ontzet in 1574 / door Johannes. – Kampen : J.H. Kok, 1923

Geschiedenis eener Hollandsche stad / door P.J. Blok. – ‘s-Gravenhage : Nijhoff, 1910-1918 – 4 dl. Het beleg van Leiden in deel 3.

De opkomst van het protestantisme in eene Noord-Nederlandsche stad : geschiedenis van de hervorming binnen Leiden van den aanvang tot het beleg / L. Knappert. – Leiden : Van Doesburgh, 1908

Beleg en on zet van Leiden / door L. Penning. – [S.l.] : Marnix-Stichting, [19XX]

De dekenfabrikant van Leiden, of De strijd voor Gods Woord en de vrijheid : een verhaal uit den tachtigjarigen oorlog / door W. Andringa Gz. – Utrecht : Joh. de Liefde, 1897

De vrijbuiters van Leiden : tafereelen ontleend aan de geschiedenis van Leidens beleg en ontzet in 1574 : voor jongelieden / door D.H. Meijer. – 2e dr. – ‘s Gravenhage : A. Berends, 1896

Leiden ontzet in 1574, of hongersnood is een scherp zwaard. – 2de dr. – Amsterdam, [ca. 1895 ]

Het beleg en ontzet van Leiden ten tooneele gebracht / door L. H. J. Lamberts Hurrelbrinck. – Leiden : E. J. Brill, 1892

Overgedrukt uit de Handelingen en mededeelingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 1891-1892.

Feestwijzer bij gelegenheid van de viering van den gedenkdag van Leidens Ontzet op maandag 4 October 1886. – [S.l. : s.n.], [1886] (Leiden : P.W.M. Trap). – 15 p. ; 23 cm. Omslagtitel. Dit is de eerste feestwijzer in een lange reeks. De UB Leiden heeft de volgende jaren: 1886-1887, 1895, 1897, 1906, 1911, 1919, 1921-1922, 1934-1938, 1945-1956, 1958-1992. Aanvullingen zijn welkom!

Feestrede bij de onthulling van het gedenkteeken van Leidens Ontzet, den derden October 1884 / uitgesproken door M. de Vries. – Leiden : Sijthoff, 1884. – 29 p. ; 21 cm. Ook beschikbaar in microvorm.

Magdalena Moons, tijdens het beleg van Leiden in 1574 : historisch toneelspel, uit den 80 jarigen oorlog in 5 bedrijven / J.K. de Regt. – Leiden, 1874

Het beleg en ontzet der stad leiden in 1574 / R.J. Fruin. – ‘s-Gravenhage, 1874

Leidens nood en ontzet in 1574 : historische novelle / C. Fogteloo. – Leiden, 1874. – 65 p. : ill. ; in-8. Ook beschikbaar in microvorm.

Het beleg en ontzet der stad Leiden in 1574 / door J.H. Eichman ; met portret en fac-simile van P. Az. van der Werff. – Leiden, 1874

De Zeeuwsche vrijbuiter bij het beleg van Leiden, of Nauwkeurig verhaal van Leidens beleg en ontzet in 1574 / J.L. Bernhardi. – Gouda : Maaskant, 1874

De oude verhalen van het beleg en ontzet van Leiden bij gelegenheid van het derde eeuwgetijde in hun oorspronkelijken vorm herdrukt / namens de historische commissie van de maatschappij der Nederlandsche letterkunde uitg. door R. Fruin, J.E.H. Hooft van Iddekinge en W.I.C. Rammelman Elsevier. – ‘s Gravenhage : Nijhoff, 1874

Geschiedenis van het beleg en ontzet van Leiden in 1574 : met eene kaart van het beleg / door W.J.F. Nuyens. – Leiden : Van Leeuwen, 1874

Het edele driemanschap Van der Werf, Dousa, Van Hout : [bij gelegenheid van het driehonderdjarig herdenken van Leiden’s ontzet] / G.D.J. Schotel. – Haarlem : Kruseman en Tjeenk Willink, [1874]

De sleutels van Leyden, of karaktertrekken en schetsen uit de belegering dezer Stad in 1574 / J.L. Arons. – ‘s-Hertogenbosch, 1853. – 8 °
¶ Een exemplaar van dit boek werd in 1858 door Robert Fruin geschonken aan de schoolbibliotheek van het Gemeentelijk Gymnasium te Leiden.
Plaatsingscode UB Leiden: 1117 E 38

Letterkundig en Beoordeelend Overzigt der Geschiedenis van het Beleg en Ontzet der stad Leiden / N.C. Kist. – [Leiden : 1850], 1850. – 57 p. ; in-8
Overdr. uit: Werken uitgeg. door de Maatschappij der Ned. Letterk. N.R. VI, p 1-57.

Catalogus van oudheden en bijzonderheden, betreffende het beleg en ontzet der stad Leyden, in het jaar 1574, welke, bij gelegenheid der viering van het vijfde halve eeuwfeest, op den 4, 5 en 6 October 1824, op het raadhuis der stad Leyden zullen worden ten toon gesteld / [door C. Seyn]. – Leyden : Herdingh, [ca. 1824]. – 46 p. ; 22 cm

Oorspronckelijke beschrijving van de belegering en ‘t ontzet der stad Leiden / Adrianus Severinus. – De 5e dr. met nieuwe aenteken. [van Joh. Prins] en kop. pl.. – Leiden, [na 1789]

Leiden van het beleg der Spanjaarden verlost. / Uit het Latijn van den heer en mr. C.A. de Wetstein, ; vertaald door Constant van den Kerkhoven. – Te Zierikzee : by Pieter Ozias van den Thoorn ; Te Amsterdam : by Dirk onder de Linden en Zoon, 1772

Kort verhaal van het beleg en ontzet der stad Leiden : nevens eene voorafgaande verklaaring van het 10, 11, en 12. vs. uit den LXVI. psalm : op de volgende geschiedenis toepasselyk en opentlyk op den 3. October de Christelyke Gemeente voorgedragen / door Georgius van Zonhoven. – Te Leiden : by Pieter vander Eyk, 1744

R. Bontius Beleg en ontzet der stad Leiden, : blyeindend treurspel … – Den laatsten druk. – Te Amsteldam, : by de erfg: van J: Lescailje en Dirk Rank …, 1729

Beleg en ontzet der stad Leiden. – T’Amsteldam : by Dav. Ruarus, 1729

Beschryving der sieraaden van het tooneel, met de verklaaring derzelver zinnebeelden, en Vertooningen in het beleg en ontzet van Leiden. – Den laatsten druk. – t’Amsterdam : by de erfg: van J: Lescailje, 1729

Eedt vande poorters : Dat sweert ghy, dat ghy den coninck van Spangien ende zijn aenhangers hout, ende voortaen houden sult voor vyanden. – [S.l., s.n.], [1646]. – 1 p. ; in-plano. Gedrukt formulier, met de hand ingevuld 3 augustus 1646.
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1646: 1

Keure ende ordonnantie tegens de stouticheyt ende excessen der papisten ende paus-gesinden. – [Leyden], pr. J.J. van Dorp, 1640, 1640. – [8] p. ; in-4. – A4. Issued by the council of Leiden 10-02-1640. – Knuttel 4702.
Plaatsingscode UB Leiden: PAMFLT 1640: 8

Beschryving der vertooningen, die voor, in, en na ‘t spel van de Belegering en het ontzet van Leiden, worden vertoont. / Door Jan Vos. – [Amsterdam?], 16XX

Een Ghedenck-boeck, het welck, ons leert aen al het quat en den grooten moetwil van de Spaingnaerden en haren aenhanck ons aenghedaen te ghedencken, ende de groote liefde ende trou vanden princen uyt den huyse van Nassau, aen ons betoont, eeuwelick te onthouden. : Speel-wijs in dicht ghestelt / door Jacob Duym. – Ghedr. tot Leyden : by Henr. Lodowijcxszoon van Haestens, 1606. – 6 stkn., 1 bd. : titelafb., portr. ; in-4. – *-3* 4 A-G 4 , 2 A-H 4 , a-i 4 , 3 A-G 4 , 4 A-G 4, 5 A-g 4 5 [H]1
Bevat, met afz. titelbl. en sign.: Een Nassavshce [sic] Perseus, verlosser van Andromeda, ofte De Nederlantsche Maeght. – Het moordadich stuck van Balth. Gerards. – Benoude belegheringe der stad Leyden. – Belegheringhe der stadt Antwerpen. – De cloeck-moedighe ende stoute daet, van het innemen des casteels van Breda. – Een bewys dat beter is eenen goeden crijgh dan eenen gheveynsden peys.
Plaatsingscode UB Leiden: 707 C 4 (zonder voorwerk); 1089 B 41; THYSIA 2526

Discours du siège que les Espaignolz ont tenu deuant la ville de Leyden en Hollande, de l’admirable rauitaillement d’icelle ville faict souz la conduite du S. Loys de Boisot, Admiral. – [S.l. : s.n.], 1575. – 64 p. ; in-8. Knuttel 225. Door Fruin toegeschreven aan Mansard.
Plaatsingscode UB Leiden: 1370 G 18; THYSIA 2437

Een dialogus van twee personaggien, deen gheheeten, den vertroosten in Leyden, dander, den danckbaren gheest : ghecomponeert op de wonderlijcke verlossinghe van Leyden, anno MDLXXIIII, den IIII. Octob. Nu corts gespeelt van den schilders. Noch met meer andere refereynen, baladen, op den tijt voorleden, ende den tijt present. – [S.l.], 1578. – 12 p. ; in-4
Plaatsingscode UB Leiden: THYSPF 369