Kleine stad in het voormalige Waterland, een bestuursdistrict van het kwartier van Antwerpen, hertogdom Brabant. Zandvliet maakt sinds 1958 deel uit van de stad Antwerpen.
In de Middeleeuwen was Zandvliet een dorp, waarin de abdij van Sint-Michiels te Antwerpen belangrijke bezittingen had.
In het vooruitzicht van een hervatting van de oorlog (1621) lieten de Spanjaarden tegen het einde van het Twaalfjarig Bestand forten aanleggen aan beide oevers van de Schelde. De omwalling van Zandvliet en de bouw van bijbehorende forten in 1622/1627 was hiervan een logisch onderdeel. De vesting telde zeven bolwerken.
Als satellietvestingwerken golden een aantal schansen, waarvan er zich zes op de Noordlandsedijk bevonden en drie in de heide ten oosten van Zandvliet. De schans Het Vingerling moest de uitwateringsluis van de Oud-Noordlandpolder dekken. Genoemde dijk was verbonden met de schans Sint Maarten op een schor bij Ossendrecht, tussen de kreken Agger en Cromvliet, beide restanten van de voormalige middeleeuwse Schelde die van daar in de richting van Bergen op Zoom liep. Formeel behoorde dit eilandje tot het gewest Zeeland. Het fort lag op een verhoging, ingericht als schapenstelle, genaamd Hogerwerf. De laatste resten hiervan zijn verdwenen bij de inpoldering van de Hogerwerfpolder. Aan de Schelde nabij Zandvliet lag ook de schans Sint Ambrosius of Stoofgat. Deze komt voor op de herhaalde malen herdrukte kaart van Zandvliet en omgeving (Bergen op Zoom, Antwerpen, Hulst) waarvan de eerste editie in 1627 verscheen.
De aanwezigheid van de vesting met haar bijbehorende forten speelde zeker een rol bij de mislukte Spaanse verrassingsaanval met sloepen door het Verdronken Land van Zuid-Beveland in 1627. Dit krijgsgebeuren viel samen met het beleg van Groenlo door Frederik Hendrik. De vesting Zandvliet werd door de Staatsen ingenomen in 1628, maar al het volgende jaar door de Spanjaarden heroverd.
Willem van Ham
Literatuur
‘Enkele bevindingen bij bodem-, gebouwen- en landschapsonderzoek in de voormalige Antwerpse Noorderpolders’ 4e deel Oude militaire werken, door R. Havermans, in: De Noordgouw. Cultureel tijdschrift van de provincie Antwerpen 14 (1974) 2, 73-77.
Kaarten
[Pas-Caert van de ghelegtheyt van de schans te Santvliet, vertoonende de verdroncken overwaterde landen, nieuw aengewasse gorsingen, en de kreeken oft killen in en door deselve tussche Bergen op Zoom en Antwerpen. Van nieus verbetert] / C. Jzn. Visscher. – [S.l.] : C.J. Visscher, 1631. – 1 krt. ; 39×64 cm
Kaart van: Zandvliet, België. – Kopergravure. – Met prent: Veroveringe van de Spaensche-vloot in Seelandt den 13e Spet 1631. – Muller, Historie prenten, 1671. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 34 N 8
[Verthooninge van ‘s viandts leger tot Sandtvliedt tusschen Bergen op Zoom en Lille met de Forten, en vaert by har gemaect in de Maent Aug. 1627] / S. de Swaef. – Bergen op Zoom : R. van Hamerstede & S. de Swaef, 1627. – 1 krt. ; 17×33 cm. Kaart van: Zandvliet, België. – Kopergravure door S. de Swaef. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 78 N 117
[Sandvliet]. – [S.l. : s.n.], [17e E.?]. – 1 krt. ; 37×28 cm
Kaart van: Zandvliet, België. – Handschrift, gekleurd. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 78 N 114
[Pas-Caert van de ghelegtheyt van de schans te Santvliet]. – [S.l. : s.n.], [17e E.]. – 1 krt. ; 23×34 cm. Kaart van: Zandvliet, België. – Kopergravure. – Met afbeelding van den slag op het Slaak. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 34 N 7
[Verthooninge van ‘s viandts leger tot Sandtvliedt tusschen Bergen op Zoom en Lillo met de Forten, en vaert by har gemaect in de Maent Aug. 1627] / S. de Swaef. – Bergen op Zoom : [s.n.], [17e E.]. – 1 krt. ; 14×20 cm. Kaart van: Zandvliet, België. – Kopergravure. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 78 N 116