Stad in het voormalige graafschap Holland, thans in de provincie Noord-Brabant.
De heerlijkheid Zevenbergen is in de dertiende eeuw afgesplitst van de heerlijkheid Strijen. Zij kwam toen aan een zijtak van het geslacht van de heren van Strijen, en vererfde nadien aan een zijtak van het geslacht Glymes. Vervolgens geraakte Zevenbergen in 1560 in bezit van Jan de Ligne, graaf van Arenberg, die in 1549 door koning Filips II benoemd was tot stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe. De graaf van Arenberg sneuvelde, zoals bekend, in 1568 aan Spaanse zijde in de slag bij Heiligerlee.
Zevenbergen behoorde tot het type van de (doorgaans kleinere) steden met een bij de stadsommuring aansluitende burcht (zoals Breda, Geertruidenberg, Helmond, Heusden enz.) Een politieke ontwikkeling zou een spoedig einde maken aan de militaire betekenis van de plaats. De heer van Zevenbergen schaarde zich in de strijd van gravin Jacoba van Beieren tegen Filips de Goede aan de zijde van eerstgenoemde. Na een beleg van begin januari tot 11 april 1427 veroverde Filips stad en kasteel Zevenbergen. Volgens de capitulatievoorwaarden moesten de stadsmuren gesloopt worden. Een poging tot herstel van de ommuring werd ca.1450 teniet gedaan door een stormvloed.
Toch was de plaats, mede door het herstel van het kasteel, nog belangrijk genoeg om in de serie plattegronden van Jacob van Deventer (ca. 1545/1546) te worden opgenomen. De vijfhoekige vorm van de voormalige stadsommuring tekent zich daarop nog af door de resten van de grachten en van enige poorten en torens. Het kasteel van Zevenbergen kreeg in 1572 een Spaanse bezetting omdat een inname door de Geuzen gevreesd werd. In maart 1573 nam kolonel Van Dorp met acht compagnieën ‘Geuzen’ burcht en stad weer in. Daarna moet het geheel weer door Spanjaarden zijn ingenomen, want het Staatse leger belegerde in mei 1576 tevergeefs stad en kasteel. Het volgende jaar heeft de graaf van Hohenlohe Zevenbergen opnieuw voor de Staten-Generaal veroverd. In maart-april 1590 was de plaats kortstondig bezet door Spanjaarden onder de graaf Van Mansfeld. Bij diens verdrijving staken de Staatse troepen het kasteel opnieuw in brand. De familie van de heren en vrouwen van de heerlijkheid had ondertussen haar residentie verplaatst naar Enghien (Edingen). Daarna brak voor Zevenbergen een periode van betrekkelijke rust aan.
Op 10 september 1625 verklaarden de Staten-Generaal Zevenbergen en het aangrenzende Zwaluwe tot neutraal gebied. De achterkleinzoon van Jan de Ligne, Filips Frans van Arenberg, hertog van Aarschot, stond in mei 1649 de heerlijkheid Zevenbergen af in de leenkamer van Holland. Vervolgens is Amalia van Solms, weduwe van prins Frederik Hendrik ermee beleend.
Willem van Ham
Naslagwerken
1545-1575: Stedenatlas Jacob van Deventer : 245 stadsplattegronden uit 1545-1575 – schakels tussen verleden en heden / Reinout Rutte en Bram van Nieuwenhuyze ; cartografie Yvonne van Mil. – Bussum : THOTH ; Tielt : Lannoo, 2018: p. 294-295.
1612: Beschryvinghe van alle de Neder-landen door Ludovico Guicciardini, vermeerderde uitgave, p. 230 (Sevenberghe).
Literatuur
Heerlijkheid en Heren van Zevenbergen / [A. Delahaye]. – Zevenbergen : Archivariaat “Nassau-Brabant”, 1968-1969. – 2 dl. ; 22 cm. – (Publikaties van het Archivariaat “Nassau-Brabant”)
A. Delahaye, ‘Het kasteel van Zevenbergen’, in: De heren XVII van Nassau-Brabant (z.pl., 1979) 337-360.
Onderzoek namens de Raad van Beroerten naar gebeurtenissen in 1572 te Zevenbergen / door C.J.F. Slootmans en J. Kleijntjes. – [S.l.] : [s.n.], [ca. 1950]