Amsterdam, 25 juli 1626 – Rotterdam, 12 oktober 1685
Remonstrants predikant en kerkgeschiedschrijver
Portret van Geeraert Brandt. Prent van de hand van Pieter van Gunst (1649-1731). Als Brandt’s geboortedatum staat ‘1622’ vermeld. Rijksmuseum Amsterdam , objectnummer: RP-P-OB-55.767
Biografie
Door zijn vader werd Brandt opgeleid tot horlogemaker, maar hij neigde meer tot de dichtkunst. Zijn op achttienjarige leeftijd geschreven toneelstuk De veinzende Torquatus was een groot succes, evenals zijn lijkrede op P.C. Hooft . Hierdoor trok Brandt onder anderen de aandacht van Barlaeus, met wiens dochter Suzanna hij later trouwde. Mede op haar aandringen leerde hij Latijn en studeerde hij theologie aan het Remonstrants Seminarium. In 1652 werd hij predikant in Nieuwkoop, in 1660 in Hoorn en vanaf 1667 in Amsterdam. Als geschiedschrijver begon Brandt met de kerkgeschiedenis; zo schreef hij in opdracht van de Remonstrantse Broederschap een vervolg op het werk van Uytenbogaert. Brandts biografieën van P.C. Hooft en Michiel de Ruyter kwamen tot stand in overleg met hun respectievelijke zonen Aarnout Hooft en Engel de Ruyter. Voorts had Brandt een groot aandeel in de totstandkoming van de uitgave van Hoofts verzamelde werken. Ook zijn boek over Vondel vloeide voort uit persoonlijke bekendheid met de dichter, hoewel Brandt het zich gepermitteerd had enige gedichten van Vondel buiten diens wil en weten uit te geven. In religieuze zaken was hij gematigd remonstrants.
E.O.G. Haitsma Mulier, Anton van der Lem
Werken
1. Kort verhael van de Reformatie, en van den oorlogh tegen Spanje, in, en ontrent de Nederlanden. : Tot den iare MDC uyt verscheyden geloofwaerdige historien en authentijcke stucken onpartijdighlijck by- een gestelt. – [S.l.] : [s.n.], 1657. – 353, [29] p. ; in-12. – Lit. opg.
Plaatsingscode UB Leiden: SEMREM 2498
Herdrukken: Amsterdam 1658 (verbeterd en vermeerderd); Rotterdam [1699]; Utrecht 1730.
2. Verhaal van de Reformatie in en ontrent de Nederlanden : met eenige aantekeningen en aanmerkingen / door G. Brandt. – Tot Amsterdam : voor Jan Rieuwertsz., 1663. – XXVIII, 722, II, 98, XC p. : ill. ; in-8. – *-2* 8 A-3L 8. Met gegrav. titelplaat, met de titel: Historie der reformatie in Nederland.
In het “Aan den leezer” zegt Brandt dat anderen de bovengenoemde uitgave van het Kort verhael van 1657 en van 1658 hebben uitgegeven. Hij komt nu zelf met een verbeterde versie. De ongedateerde Rotterdamse editie [1699] is echter weer een herdruk van die van 1658 (zie onder 1.)
3. Historie der vermaerde zee- en koop-stadt Enkhuisen, vervaetende haere herkomste en voortgangh : mitsgaders verscheide gedenkwaerdige geschiedenissen, aldaer voorgevallen / uitgeg. met goedtvinden van de ed. achtbaere burgemeesteren en wethouderen der selve stede, door Egbert van den Hoof. – ‘t Enkhuisen : gedrukt bij Egbert van den Hoof, 1666. – 207, 167, 140 p. : ill. ; in-4.
Auteur is: Geeraert Brandt. – Bevat: Historie van Enkhuisen ; Beschryving en lof der stadt Enkhuisen. – Met naamlijsten van raden, vroedschappen, schouten, burgemeesteren … [etc.]. – Met reg. – Nijhoff / Van Hattum 45.
Tweede druk: Historie der vermaerde zee- en koop-stadt Enkhuisen, vervaetende haere herkomste, en voortgangh. : Mitsgaders verscheide gedenkwaerdige geschiedenissen, aldaer voorgevallen. / door Geeraerdt Brandt. – Den tweeden druk met een vervolg vermeerdert. / door Sebastiaan Centen. – Te Hoorn : By Jacob Duyn, 1747. – 2 dl. ([30], 319, [16], 448. [24] p., [5] bl. pl., [3] uitsl. bl. pl.). : ill., krt., portr. ; in-4.
Met gegrav. titelbl., met de titel: Historie van Enkhuizen. – 1e dr.: ‘Enkhuisen : Egbert van den Hoof, 1666’. Het werk van Brandt is onveranderd gebleven, en met dezelfde platen versierd. Alleen mist men hier de Lijsten der regeringspersonen, van wees-meesteren, kerk-meesteren, predikanten, bewindh. en uitdeelingen der O. en W. I. Comp. etc., die in de 1e druk 136 pag. beslaan. – Het toegev. stuk, met afz. titelblad, pag. en sign., o.d.t.: ‘Vervolg der Historie van de vermaarde zee- en koop-stad Enkhuizen’. Bevat ook: Beschryving en lof der stadt Enkhuisen. – 1e dr.: Enkhuisen : Egbert van den Hoof, 1666. – Met in 1e dl.: Beschryving en lof der stadt Enkhuisen [p. 281-319]. – 2e dl. o.d.t.: Vervolg der historie van de vermaarde zee- en koop-stad Enkhuizen, behelzende verscheide gedenkwaardige geschiedenissen, die zo in als omtrent dezelve, en door geheel Westvriesland en het Noorderquartier gebeurt zyn. / door Sebastiaan Centen. – Met reg. en bladwyzer. – Nijhoff / Van Hattum 46; 47.
Facsimile-editie: Nieuwendijk 1971. De eerste druk werd anoniem gedrukt door Egbert van den Hoof, die men vaak als schrijver genoemd ziet.
4. G. Brandts Historie der Reformatie, en andre kerkelyke geschiedenissen, in en ontrent de Nederlanden. – Tot Amsterdam, : voor Jan Rieuwertsz., Hendrik en Dirk Boom …, 1671-1704. – 4 dl. : ill. ; in-4. Dl. 3-4 uitg. door Johannes Brandt en verschenen te Rotterdam, bij Barent Bos 1704. – BSB 5, p. 208.
Plaatsingscode UB Leiden: 2544 B 1-4; 36 C 17-20; 1139 F 11-14
The history of the reformation and other ecclesiastical transactions in and about the Low-Countries, from the beginning of the eighth century, down to the famous Synod of Dort, inclusive … / Geeraert Brandt ; faithfully translated from the original Low-Dutch. – London : Printed by T. Wood, for T. Childe, 1720-1723. – 4 dl. : ill. ; in-2. Vert. door John Chamberlayne. – Vol. 2 has imprint: London, printed by T. Wood, for J. Childe; vol. 3-4 have imprint: London, Printed by T. Wood, for J. Nicks.
Plaatsingscode UB Leiden: 591 A 2-5
The history of the Reformation and other ecclesiastical transactions in and about the low-countries, from the beginning of the eighth century, down to the famous Synod of Dort / by Gerard Brandt. – New York : AMS Press, 1979. – 4 v. in 2. : ill. ; 31 cm
Translation of G. Brandts Historie der reformatie en andere kerkelyke geschiedenissen in en ontrent de Nederlanden. – Reprint of the 1720-1723 ed. printed by T. Wood, London. – Includes index. ISBN 0-404-07960-1
An abridgment of Gerard Brandt’s History of the reformation in the Low-Countries. – London, 1725. – 2 dl. ; in-8
Histoire abrégée de la réformation des Pais-Bas. / trad. du Hollandois de Geeraert Brandt. – La Haye : P. Gosse, 1726. – 3 dl. ; in-12. Rogge I, 1, 178.
5. G. Brandts historie van de rechtspleging gehouden in de jaeren 1618 en 1619. ontrent de dry gevangene heeren mr. Johan van Oldenbarnevelt mr. Rombout Hoogerbeets mr. Hugo de Groot. – Nooit te vooren gedrukt. – Te Rotterdam. : By Barent Bos …, 1708. – [8], 269, [11] p. ; in-4. – * 4 A-2M 4 (2M4 blanco)
Drukkersmerk, motto: Omnibus. – Rogge I, 1, p.177.
Herdrukken: Rotterdam 1710, 1721, 1723.
Volgens het “Aan den lezer” van Johannes Brandt had Gerard Brandt deze tekst uit zijn Historie der Reformatie weggelaten omdat deze teveel de politiek raakte.
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden II, derde stuk (Haarlem, 1855) 1186-1190
Biografisch Lexicon voor de Geschiedenis van het Nederlandse Protestantisme II (Kampen, 1983) 93-95 (S.B.J. Zilverberg)
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek VI (Leiden, 1924) 184-187 (H. Brugmans)
Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800 / samengest. door E.O.G. Haitsma Mulier, G.A.C. van der Lem ; met medew. van P. Knevel. – Den Haag : Nederlands Historisch Genootschap, 1990. – XVII, 470 p. ; 25 cm. – (Bibliografische reeks van het Nederlands Historisch Genootschap, ISSN 0169-7641 ; 7) Rugtitel: Repertorium geschiedschrijvers, 1500-1800. – Met lit. opg., reg.. ISBN 90-73069-04-1 geb., nr. 81, pp. 68-71. Hier ook verdere literatuur.
Drie Enkhuizer historieschrijvers in de zeventiende eeuw / [door A. van Voorst]. In: Steevast … : jaaruitgave van de Vereniging “Oud-Enkhuizen”, ISSN 0928-4338: vol. 26 (2004), pag. 70-80. Met lit.opg.
Geeraerdt Brandt en de bronnen bij de ‘Kroniek van Enkhuizen’ / [door P.J. de Vries]. In: Steevast … : jaaruitgave van de Vereniging “Oud-Enkhuizen”, ISSN 0928-4338: vol. 24 (2002), pag. 43-59. Met lit.opg.
‘Den krijg is uitgebannen’ : de Vrede van Munster in de poëzie / J. de Gier. In: Vrede, vrijheid, vaderland : Nederlandse protestanten en de Vrede van Munster: (1998), p. 150-171.
Friedensfeiern in Amsterdam : Geeraardt Brandt und Jan Vos / Mieke B. Smits-Veldt. In: Krieg und Kultur : die Rezeption von Krieg und Frieden in der Niederländischen Republik und im Deutschen Reich, 1568-1648: (1998), P. 307-313. Vert. van: De viering van de Vrede van Munster in Amsterdam : de dichters Geeraardt Brandt en Jan Vos bevestigen hun maatschappelijke positie. P. 193-200 in: 1648: de Vrede van Munster. – 1997.
De viering van de Vrede van Munster in Amsterdam : de dichters Geeraardt Brandt en Jan Vos bevestigen hun maatschappelijke positie / Mieke B. Smits-Veldt
In: De zeventiende eeuw : cultuur in de Nederlanden in interdisciplinair perspectief : tijdschrift van de Werkgroep Zeventiende Eeuw, ISSN 0921-142X: vol. 13 (1997), afl. 1, pag. 193-200.
The politics of Reformation history : Burnet and Brandt / [by] P. Burke. – Zutphen : De Walburg Pers. – (Britain and the Netherlands ; vol. 8). In: Clio’s mirror: historiography in Britain and the Netherlands; ed. by A.C. Duke and C.A. Tamse: (1985), p. 73-85.
Gerard Brandt en zijn ‘Historie van Enkhuizen’ (1666) / S.B.J. Zilverberg. In: West-Friesland’s “oud en nieuw”, ISSN 0925-5257: vol. 35 (1968), pag. 56-70.
Gerard Brandt als kerkhistoricus / S.B.J. Zilverberg. In: Nederlandsch archief voor kerkgeschiedenis, ISSN 0028-2030: vol. 49 (1968-1969), afl. 1 (1968), pag. 37-58.
De Nederlandsche kerkgeschiedschrijver Geeraardt Brandt / door Gerrit Michiel Cornelis Loeff. – Utrecht : Kemink, 1864. – X, 141 p. ; 23 cm. Proefschrift Utrecht.
Het leven van Geeraert Brandt : hier by komen, behalven de lof- en lykdichten op … Geeraert Brandt gestelt, nogh eenige brieven van vernaemde mannen aen hem, en eene verhandeling over de geveinstheit door hem geschreven / beschreven door Joan de Haes. – In ‘s Gravenhage : by Kornelius Boucquet, 1740. – [14], 247 p. ; in-4