Parijs, 12 maart 1800 Brussel, 24 december 1885.
Biografie
Gachard is geboren in Parijs op 12 maart 1800 en werd tot burger van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden genaturaliseerd in 1821. Op 17-jarige leeftijd verhuisde hij met zijn vader naar Doornik die er met een tabakshandel van start ging. Het jaar zelf van zijn aankomst begon Gachard zijn loopbaan als typograaf bij de drukkerij Casterman. Twee jaar later verliet hij de drukkerij en werd hij aangesteld tot adjunct-secretaris van het gemeentebestuur van Doornik. Vanaf het jaar 1822 begon hij als stadsbediende de stedelijke archieven van Doornik te klasseren met het oog op het schrijven van een geschiedenis van Doornik. Reeds in die periode blijkt zijn voorliefde voor bronnen uit de tumultueuze 16de eeuw. Zijn blijvende interesse voor deze woelige periode vindt dus hier haar oorsprong. Op 27 augustus 1825 richtte Gachard aan de koning een rapport over de organisatie van de archieven van het koninkrijk. Hij poneerde dat het Verenigd Koninkrijk een bijzonder rijk archief ter beschikking had, maar dat de geschiedschrijving er desondanks weinig voorstelde. Hij wees er ook op dat het meest schitterende tijdperk van onze geschiedenis, dat van Willem van Oranje, voornamelijk door buitenlanders was beschreven en amper door eigen historici.
Gachard bleef in dienst van de stad Doornik tot hij in 1826 werd benoemd tot secrétaire-archiviste-adjoint van het Rijksarchief te Brussel. Op 6 oktober 1831 werd hij aangesteld als hoofd van het Belgische Rijksarchief dat hij zou leiden tot zijn overlijden op 24 december 1885. Door zijn ongelooflijke energie, zijn organisatorisch talent, maar vooral ook door zijn uitzonderlijk lange wetenschappelijke loopbaan van 60 jaar gaf Gachard als geen ander vorm en gestalte aan het Belgische Rijksarchief.
Gachard doorkruiste heel Europa (Frankrijk, Spanje, Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Bohemen en Italië) op zoek naar bronnen interessant voor de geschiedenis van België. Hij bezocht op 11 september 1843 als eerste buitenlandse wetenschapper het Archivo General de Simancas bij Valladolid. Vijf jaar later publiceerde hij een nog steeds bruikbaar archievenoverzicht als inleiding op de uitgave van de briefwisseling van Filips II over de gebeurtenissen in de Nederlanden. In zijn spoor zouden nadien nog vele buitenlandse historici de weg naar deze stad vinden. In de jaren 1867-1868 werkte hij in de op dat ogenblik niet publieke Vaticaanse archieven.
Ook in de wetenschappelijke wereld buiten het archief bekleedde Gachard een prominente rol. Hij was betrokken bij de heroprichting in 1834 van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis. Bij het begin was hij schatbewaarder en vanaf mei 1850, na de dood van baron de Reiffenberg, zou hij secretaris worden. Hij bleef dit tot zijn overlijden in december 1885. Op zijn initiatief werd het actieterrein van de Commissie verruimd tot niet-literaire bronnen zoals oorkonden of rekeningen. Gachard werd de eerste secretaris van de in juli 1846 opgerichte ‘Commission des anciennes lois et ordonnances’. Voortaan zouden ook de edities van wetteksten, ordonnanties en costumen de nodige aandacht krijgen. Binnen de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis droeg een tweede trajectaanpassing eveneens overduidelijk zijn stempel. Het hoogtij van het romantisme was ervoor verantwoordelijk dat de Middeleeuwen bij de oprichting van de Commissie een glansrol kregen toebedeeld. Het was de verdienste van Gachard om geleidelijk ook de Nieuwe Tijd op het programma van de Commissie te plaatsen. Die optie was het gevolg van Gachards eigen voorkeur voor de 16de eeuw. Sinds november 1837 was Gachard bovendien correspondent van de Academie en vanaf mei 1842 membre ordinaire ou titulaire . In 1860 en 1864 was hij directeur van de Klasse der Letteren, in 1860 zelfs president van de Academie. “Entre ceux qui ont consacré leurs veilles au XVIe siècle, la première place revient à M. Gachard”, aldus de lofprijzingen van de Franse geschiedkundige Augustin Thierry.
Uit het indrukwekkende aantal paginas met teksteditie blijkt Gachards passie voor de relatie tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje in de 16de eeuw. Zijn publicaties getuigen van een groot respect voor de feiten en absolute onpartijdigheid. Anders dan vele van zijn belgicistische, anti-Hollandse of anti-protestantse collegas had hij oog voor het noordelijk deel van de Nederlanden. De hevige strijd die in de 19de eeuw woedde tussen katholieken en liberalen werd nog aangewakkerd door de historische gebeurtenissen uit de 16de eeuw die door Gachard werden aangebracht in zijn publicaties. Voor Gachard was Karel V een der grootste figuren van zijn tijd, hij wijdde er dan ook talrijke notities aan en beschreef zijn leven in de Biographie nationale . In zijn uitgave van de brieven van Filips II werd het toen gangbare zeer negatieve beeld van deze vorst iets afgezwakt en genuanceerd.
Tekstuitgaven van Gachard betreffende de periode van de Tachtigjarige Oorlog
Correspondance de Guillaume le Taciturne , 6 dln., Bruxelles etc., 1850-1857 ;
Correspondance de Philippe II sur les affaires des Pays-Bas , 5 dln., Brussel, 1848-1879 ;
Actes des Etats généraux de 1600 et de 1632-1634 , 3 dln., 1849-1866 ;
Don Carlos et Philippe II , Brussel, 1863 ;
Correspondance de Marguerite dAutriche, duchesse de Parme, avec Philippe II , 3 dln., Brussel, 1867-1881 ;
Lettres de Philippe II à ses filles les infants Isabelle et Cathérine écrites pendant son voyage en Portugal (1581-1583) , Parijs, 1884.
Historische werken
Voor een volledig overzicht van zijn oeuvre:
Algemeen Rijksarchief Brussel, Archief L.-P. Gachard , nr. 455
Bibliographie nationale. Dictionnaire des écrivains belges et catalogue de leurs publications 1830-1880 , II, Brussel, 1892, p. 80-90
Ch. Piot, Notice sur Louis-Prosper Gachard , in: Annuaire de lAcadémie , 54 (1888), p. 220-236
F. Rousseau, Lexposition des ouvrages de Gachard , in: Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique 8 (1931), 5-6, p. 96-99
Literatuur
De tekst van deze bijdrage is gebaseerd op :
E. Aerts en L. De Mecheleer, Le César des Archives : archivistiek en historiografie in de eeuw van Gachard , in Bibliotheek- & Archiefgids , 2003, 3, p. 24-35 en E. Aerts en L. De Mecheleer, Louis-Prosper Gachard, bouwheer van het Belgisch rijksarchief , in W. DEVOS en A. CAHEN-DELHAYE (red.), België België. De tien federale wetenschappelijke instellingen , Brussel, 2005 (ter perse). Zal eveneens verschijnen in het Frans: L ouis-Prosper Gachard, larchitecte des archives du royaume , dans Belgique Belgique. Les dix établissements scientifiques fédéraux , Bruxelles, 2005.
E. Aerts en L. De Mecheleer, Lâge de Gachard. LArchivistique et lhistoriographie en Belgique (1830-1885) , in Atti del Convegno Archivi e storia nellEuropa del XIX secolo. Alle radici dellidentità culturale europea , Archivio di Stato di Firenze, 4-7 december 2002, 2005 (ter perse).
Voor een beredeneerde bibliografie van de werken betreffende Gachard, zie WELLENS R., Études et travaux relatifs à la vie et à loeuvre de Louis-Prosper Gachard. Une approche bibliographique , in PAVIOT J. (ed.), Liber amicorum Raphaël de Smedt (Historia, 3), Leuven, 2001, p. 415-422.
CUVELIER J., Les copies de documents des Archives et Bibliothèques italiennes conservées aux Archives Générales du Royaume à Bruxelles , in: Hommage à Dom Ursmer Berlière , Brussel, 1931, p. 33-77.
CUVELIER J., Le Centenaire de Gachard , in Archives, Bibliothèques et Musées de Belgique , 1931, 8, p. 65-78.
CUVELIER J., Gachard (Louis-Prosper) , in: Biographie nationale , XXIX, Brussel, supplément tome Ier (1956); kol. 585-608.
CUVELIER J., Louis-Prosper Gachard (1800-1885) , in La Commission Royale dHistoire 1834-1934. Livre jubilaire, composé à loccasion du centième anniversaire de sa fondation par les membres de la Commission , Brussel, 1934, p. 114-133.
DORSMAN L., De nieuwe eruditie. Het ontstaan van een historisch bedrijf , in TOLLEBEEK J., VERSCHAFFEL T. en WESSELS L.H.M. (eds.), De palimpsest. Geschiedschrijving in de Nederlanden 1500-2000 , Hilversum, 2002, p. 159-176.
JANSSENS G., L.-P. Gachard en de ontsluiting van het Archivo General de Simancas , in Liber Amicorum Dr J. Scheerder. Tijdingen uit Leuven over de Spaanse Nederlanden, de Leuvense universiteit en historiografie , Leuven, 1987, p. 313-341.
JANSSENS G., Luis-Prospero Gachard y la apertura del Archivo General de Simancas , in: Hispania. Revista Española de Historia , 1989, 44, p. 949-984.
JANSSENS G., De briefwisseling tussen L.-P. Gachard en Manuel Garcia Gonzalez, archivaris van het Archivo General de Simancas, 1844-1854 , in Handelingen der Koninklijke Zuidnederlandsche Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis , 1990, 54, p. 17-27.
NELIS H., La mission littéraire de Gachard en Italie au point de vue de l’histoire de Belgique (1867-1868) , in Hommage à Dom Ursmer Berlière , Brussel, 1931, p. 177-182.
ONGHENA S., Le prince des archivistes . Intellectuele biografie van Louis-Prosper Gachard 1800-1885 , onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Letteren, Departement Geschiedenis, 2004, 163 p.
PIOT Ch., Notice sur Louis-Prosper Gachard , in Annuaire de l’Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique , 1888, 54, p. 193-236.
STEUR J., Archivisten in dienst van het Vereenigde Koninkrijk. Gachard , in Nederlandsch Archievenblad, 1935-1936, 43, p. 139-160 en 1936-1937, 44, p. 132-152.
WELLENS R., Le premier rapport de Gachard sur les Archives du Royaume (1826) , in Archief- en Bibliotheekwezen in België , 1985, 56, 1, p. 15-45.
WELLENS R., Les débuts de lorganisation des Archives Générales du Royaume à Bruxelles (1830-1835) , in Cahiers Bruxellois , 1985-1986, 27, p. 5-18.
WELLENS R., La “Mission littéraire” de Gachard en France en 1838/1839 , in Mémoires et Publications de la Société des Sciences, des Arts et des Lettres du Hainaut , 1990, 95, p. 121-136.
WELLENS R., Recherches et recouvrement d’archives belges en Allemagne au XIXe siècle , in Archief- en Bibliotheekwezen in België , 1993, 64, p. 153-171.
Archief
Het archief van L.-P. Gachard wordt bewaard in het Algemeen Rijksarchief te Brussel. Het is geïnventariseerd door R. Wellens, Inventaire des papiers, notes et manuscrits de Louis-Prosper Gachard, archiviste général du royaume (1800-1885) (Algemeen Rijksarchief, Inventarissen, 230), Brussel, 1983 .
Lieve De Mecheleer