Guadalajara, 1540 of 1541 – Madrid, 3 augustus 1604
Krijgsman, diplomaat, geschiedschrijver.
Bernardino de Mendoza was het tiende van de achttien kinderen van Don Alonso Suárez de Mendoza, graaf van Coruna en Juana Jiménez de Cisneros. Op 11 juni 1556 verwierf hij zijn eerste graad in de artes en filosofie aan de universiteit van Alcalá. Twee jaar later werd hij er licentiatus in dezelfde vakken, waarna hij toetrad tot het college van San Aldefonso. In 1562 koos hij echter voor een militaire carrière. Hij nam deel aan de expedities naar Noord-Afrika in 1563 en 1564 en aan de vlootactie tot ontzet van het door de Turken belegerde Malta in 1565. Voordat hij Alva zou vergezellen op diens strafexpeditie naar de Nederlanden, werd hij door deze naar de paus gezonden – Mendoza’s eerste diplomatieke opdracht – om de pauselijke goedkeuring voor de onderneming te verkrijgen. In de Nederlanden nam hij deel aan de strijd bij Bergen (Mons), Nijmegen , Haarlem en Mook . Als kapitein van de ruiterij had hij een belangrijk aandeel in de overwinning op het invasieleger van Lodewijk en Hendrik van Nassau bij Mook, waar beide Nassause broers sneuvelden. In 1573 stuurde Alva hem naar Filips II om geld en troepen los te krijgen, een delicate taak, waarvan Mendoza zich uitstekend kwijtte. In zes weken was hij op en neer naar Madrid geweest en keerde hij succesvol terug. In juli 1574 stuurde Filips hem naar koningin Elisabeth van Engeland om haar neutraliteit te verwerven wanneer de koning een armada naar de Nederlanden zou zenden. Vervolgens diende hij weer als kapitein in de Nederlanden onder Requesens en Don Juan. In februari 1576 werd hij voor zijn goede diensten beloond en opgenomen in de hoogste Spaanse ridderorde, de Orde van Santiago. Van 1578 tot 1584 was hij ambassadeur van Spanje in Londen en van 1584 tot 1590 in Parijs. In beide standplaatsen was hij een vasthoudend en scherpzinnig diplomaat, tot volle tevredenheid van Filips II. In Frankrijk had hij tot taak de Franse neutraliteit te verwerven bij het sturen van de Armada in 1588. Daarna voorkwam hij door actief ingrijpen in de Franse binnenlandse politiek dat de protestanten er aan de macht kwamen. Aan het eind van 1590 kwam er een einde aan zijn functie in Parijs. Mendoza was toen zo goed als blind en publiceerde in dit jaar zijn herinneringen aan de strijd in de Nederlanden van 1567 tot 1577. Op 15 oktober 1590 dateerde hij in het klooster van de celestijnen in Parijs zijn kroniek, die hij opdroeg aan de katholieke edelen van Frankrijk. Een jaar later verscheen ook de Spaanse editie. Teruggekeerd in Spanje wijdde Mendoza zich aan de studie. Hij publiceerde een verhandeling over het krijgsbedrijf, Theoria y practica de guerra (Antwerpen, 1596), die in verschillende talen vertaald werd. Zelf maakte hij een vertaling in het Spaans van Lipsius’ Politicorum, sive Civilis doctrinae libri VI , voor de Spaanse edellieden die geen Latijn lazen. Deze vertaling verscheen twee maanden na zijn dood.
Anton van der Lem
Zie ook de biografie van Mendoza in het Spaans door José Miguel Cabañas Agrela.
Historische werken:
1.1.1. Commentaires memorables de Don Bernardin de Mendoce, chevallier ambassadeur en France pour le Roy Catholique, des guerres de Flandres & Pays Bas depuis l’an 1567 jusques a l’an mil cinq cens soixante & dixsept … avec une sommaire description des Pays Bas; dedie a la noblesse catholique de France / [trad. de F.P. Crespet]. – A Paris : chez Guillaume Chaudiere …, 1591. – [28], 342 [i.e. 372], [20] bl. : ill. ; in-8 ; aei 8 o 4 A-3C 8 (3C8 blanco) Vert. door Pierre Crespet. – Brunet 3 1622 ; Graesse 4 486. De opdracht aan Filips II is gedateerd: Brussel, 2 januari 1590; aan prins Filips: Parijs, 8 december 1589 [UBL : 1499 E 21]
Nota bene: Fruin waarschuwt in zijn hieronder genoemde artikel tegen de vertaling van Pierre Crespet, gemaakt naar een eigenhandig handschrift van Mendoza.
1.1.2. Histoire memorable des gverres de Flandres & Pais Bas depuis l’an 1567 iusques a l’an 1577 / diuisee en dix-huict liures. Par Dom Bernardin de Mendoce. – Paris : chez Robert Foüet …, 1611. – .. p. ; in-8 [UBL : 1147 G 38]
1.1.3. Commentaires de Bernardino de Mendoca sur les evenements de la guerre des Pays-Bas, 1567-1577 / traduction nouvelle [de l’espagnol] par Loumier ; avec notice [sur l’auteur] et annotations par le colonel Guillaume. – Bruxelles [etc.] : Heussner [etc.], 1860-1863. – 2 dl. ; 22 cm. – (Publication / Societe de l’Histoire de Belgique ; 8, [17]) I: [1567-1572.] II: [1572-1577]. – Aan de kop van de titelpagina: XVIe siecle. [UBL : 457 E 12-13]
Deze vertaling door Loumier wordt door Fruin (zie onder) verre geprefereerd boven die van Pierre Crespet, zie nr. 1.1.1., maar is ook lang niet foutloos. Hij raadt aan de oorspronkelijke Spaanse editie te blijven gebruiken.
1.2.1. Comentarios de Bernardino de Mendoca, de lo sucedido en las guerras de los Payses Baxos, desde el ano de 1567 hasta el de 1577 / Bernardino de Mendoca. – Madrid : por Pedro Madrigal, 1592. – [8], 336, [12] bl. ; in-4 ; par-2par 4 (-par4) A-4S 4. [UBL: 459 B 4, 1012 C 34]. Opdracht aan de koning: Brussel, 2 januari 1573; aan de prins: Parijs, 8 december 1590.
1.2.2. Comentarios de don Bernardino de Mendoça de lo sucedido en las Guerras de los Países Baxos, desde el año de 1567 hasta el de 1577 / Mendoza, Cortijo Ocaña, & Gómez Moreno. (2008). (Tirada: 1000 ejemplares.. ed., Colección clásicos 343197413). Madrid: Ministerio de Defensa. [UBL : 9560 E 26]
Werken in verband met Mendoza’s diplomatieke activiteiten:
Harenge de l’Ambassadeur d’Espaigne prononcee à sa Majesté tres-Chrestienne, lors de l’arrivee de Deputez des Estats de Flandres (s.l. [Gent?], 1585) British Museum, T. 1716 (4) (Jensen, Mendoza, p. 296, nr. 4)
Harangue au Roy très-chrestien, faite à Chartres par Monseigneur Don Bernardin de Mendoca, ambassadeur pour le Roy d’Espagne vers sa Majesté (1588)
Deze brochure van zestien bladzijden, zonder plaatsnaam, werd vermoedelijk gedrukt in Parijs. Twee exemplaren bevinden zich in Parijs, Bibliothèque Nationale, LB34.472. Met geringe wijzigingen verscheen de brochure ook in acht bladzijden, gedrukt in Lyon (Parijs, BN en Londen, BM, C.33.b.25) (Jensen, ibidem)
The copie of a letter sent out of England to Don Bernardin Mendoza : ambassadovr in France for the King of Spaine, declaring the state of England, contrary to the opinion of Don Bernardin, and of all his partizans Spaniardes and others. This letter, although it was sent to Don Bernardin Mendoza, yet by good hap, the copies therof as well in English as in French, were found in the chamber of one Richard Leigh, a seminarie priest, who was lately executed for high treason committed in the time that the Spanish Armada was on the seas. – [Amsterdam : Theatrum Orbis Terrarum] ; New York : Da Capo Press, [1973]. – 38 p. ; 21 cm. – (The English experience, its record in early printed books published in facsimile ; no. 536) STC 15412. – Written by W. Cecil, Baron Burghley; formerly attributed to R. Leigh. cf Brit. Mus. Cat., photolith. ed. to 1955. Repr. of the ed.: Imprinted at London : by I. Vautrollier for Richard Field, 1588.
Copije van eenen brief uit Engelandt ghesonden aen Don Bernardin Mendosa , ambassadeur in Vranckrijck van weghen den Coninck van Spaengien, verclarende den staet van die meyninghe van Don Bernardin, ende alle zijn toestanders, so wel Spaengiaerden als anderen. – Tot Amsterdam : by Corn. Claesz, [1588]. – p. ; 4 Enghelandt, contrarie Eerst ten bevele van hare Magisteyt ghedr. tot Londen. – Mull. No. 346. [PB Friesland]
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XII (eerste stuk) (Haarlem, 1869) 588-589
Biographie Nationale de Belgique : niet opgenomen
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen.
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Antonio Dávila Pérez, La recepción española de las Políticas de Lipsio en el siglo XVII. La traducción castellana de Bernardino de Mendoza (Madrid, 1604) y la expurgación de la obra en los índices inquisitoriales, in: De Gulden Passer 84 (2006) 103-126
Don Bernardino de Mendoza : un escritor-soldado al servicio de la Monarquía Católica (1540-1604) / José Miguel Cabañas Agrela. – Guadalajara : Diputación Provincial de Guadalajara, 2001. – 247 p. : ill., krt. ; 24 cm. Lit.opg.: p. 223-233. ISBN 84-87791-43-3 pbk
Plaatsingscode UB Leiden: 9697 C 5
The grand strategy of Philip II / Geoffrey Parker. – New Haven [etc.] : Yale University Press, cop. 1998. – XX, 446 p. : ill. ; 24 cm
Met lit. opg. en index. ISBN 0-300-07540-5
Plaatsingscode UB Leiden: 8648 A 24
Diplomacy and dogmatism : Bernardino de Mendoza and the French Catholic League / De Lamar Jensen. – Cambridge, Mass. : Harvard University Press, 1964. – xvi, 322 p. : ill. ; 22 cm. Lit. opg., index.
Plaatsingscode UB Leiden: 2451 E 30
Robert Fruin, ‘Bernardino de Mendoça’ (1860), in: idem, Verspreide Geschriften (10 dln., ‘s-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1900-1905) VII (1903) 204-212.