- De schrijver van een kroniek, dagboek of dagverhaal noteert de gebeurtenissen van de dag zoals hij die zelf beleeft of hoort van zijn informanten. Zijn perspectief is dus een ander dan dat van de historicus of geschiedschrijver. De historicus kijkt bewust terug en probeert het verleden te reconstrueren op basis van bronnen of ooggetuigeverslagen. De kronieken, dagboeken en dagverhalen fungeren voor de latere geschiedschrijver als een bron, maar zijn wezenlijk anders dan de historische werken. Om die reden is in dit programma een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de chroniqueurs (die in deze rubriek worden behandeld) en anderzijds de historici, die aan de orde komen in de rubriek Geschiedschrijvers .
- Nieuw!: Early modern war narratives and the Revolt in the Low Countries. Edited by Raymond Fagel, Leonor Álvarez Francés and Beatriz Santiago Belmonte. Manchester: Manchester University Press, 2020.
Onderstaande lijst is aangelegd door Alastair Duke en aangevuld door Judith Pollmann, Anton van der Lem en Lex van Tilborg. Aanvullingen en correcties zijn van harte welkom bij de redactie. Zie: Verantwoording .
Links
Egodocumenten van Noord-Nederlanders van de zestiende tot begin negentiende eeuw : een chronologische lijst / samengest. door R. Lindeman, Y. Scherf en R.M. Dekker. – Rotterdam : Erasmus Universiteit, Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen, cop. 1993. – 312 p. ; 24 cm. Rug- en omslagtitel: Egodocumenten van Noord-Nederlanders uit de zestiende tot begin negentiende eeuw. – Voortgez. als: Reisverslagen van Noord-Nederlanders van de zestiende tot begin negentiende eeuw. – Haarlem : Stichting Egodocument, 1994. – Met index.
Digitaal beschikbare werken
Duyck, Anthonis
Journaal van Anthonis Duyck, advokaat-fiscaal van den Raad van State / uitg. met inl. en aant. door Lodewijk Mulder. – ‘s-Gravenhage : Nijhoff ; Arnhem : D.A. Thieme, 1862-1866. – 3 dl. ; 25 cm. – (Archieven voor het Nederlandsche Krijgswezen) Uitg. op last van het Departement van Oorlog. – Oorspr. titel: Journael van tgene daegelijckx gepasseert is … Vereenichde Nederlanden. – 7 boucken F. G.V .
Antwerpsch Chronykje, in het welk zeer veele … geschiedenissen, sedert den jare 1500. tot het jaar 1574. … omstandig zyn beschreeven . / Door F.G.V. En thans, naar deszelfs … handschrift, voor de eerstemaal in ‘t licht gebracht. – Te Leyden, : by Pieter vander Eyk, 1743. – [12], 260 p. ; in-4. – * 4 2* 2 A-2I 4 2K 2
Uitgegeven door Frans van Mieris. – Als oplossing voor F.G.V. worden genoemd: Frans Gerard van Loon (de Kempenaar); F.G. Verhoeven (Cat. P. Cuypers v. Velthoven no 232); Fr. G Ullens (De Potter VI, bibl) en Frater G. Verstock (Doorninck). Website: bibliotheek van de Universiteit Antwerpen .
Haecht, Godevaert van
De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders / ingel. en toegel. door Rob. Van Roosbroeck. – Antwerpen : De Sikkel, 1929-1930. – 2 dl. (XXIV, 266 ; 336, 11 p.). ; 28 cm. – (Uitgaven van het Genootschap voor Antwerpsche Geschiedenis ; 2). Oplage: 530 genumm. ex. – Met index. Website: DBNL .
Schele, Sweder
Die Chronik des Sweder von Schele / De Kroniek van Sweder Schele , 1591 – 1637. Ms. De eerste twee delen bevinden zich in het Niedersächsischen Landesarchiv – Staatsarchiv Osnabrück, het derde deel in het Historisch Centrum Overijssel. Website: Het Internet-project “de Kroniek van Sweder Schele” .
Vaernewijck, Marcus van
Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568 (ed. Vanderhaeghen) (5 dln.). C. Annoot-Braeckman, Gent 1872-1881. Website: DBNL .
Te triest om ‘t al te vertellen : beeldenstorm in Gent 1566: het ooggetuigenverslag van Marcus van Vaernewijck (ed. Joris De Zutter). Uitgeverij Snoeck, Gent 2016. Een hertaling van twee boeken van de kroniek in modern Nederlands.
Gedrukte werken
Alfabetisch op naam van de schrijver, niet van de uitgever of bezorger. Anonieme kronieken staan alfabetisch op titel. Gedrukte kronieken betreffende specifieke plaatsen en gewesten staan ook vermeld in de rubriek Steden .
Agarge, Gasparus de L’
De blokkade van Zalt-Bommel : dagverhaal van Gasparus de L’Agarge, geestelijke, behoorende tot het gevolg van Gillis de Berlaimont, heer van Hierges; hierin vindt men bijzonderheden wegens het voorgevallene voor Zalt-Bommel en omstreken, ook wegens den slag op de Mokerheide, 1574 / uitgeg. en toegelicht door H.F.M. Huybers en J. Kleyntjens. – Arnhem : Gouda Quint, 1925. – 113 p. : ill. ; 25 cm. – (Werken, uitgegeven door Gelre ; no. 16)
Barre, Pasquier de le
Mémoires de Pasquier de le Barre et de Nicolas Soldoyer : pour servir a l’histoire de Tournai, 1565-1570 / avec notice et annotations par Alex. Pinchart. – Bruxelles : Heussner ; La Haye : Nijhoff, 1859-1865. – 2 dl. ; 22 cm. – (Publications de la Société de l’Histoire de Belgique. 1re série, XVIe siècle ; 4, 21) (Collection de mémoires relatifs à l’histoire de Belgique). 2e dl uitgegeven bij: Bruxelles : Muquardt, en Nijhoff.
The time of troubles in the Low Countries : the chronicles and memoirs of Pasquier de le Barre of Tournai, 1559-1567 / [transl. from the French and with an introd. by] Charlie R. Steen. – New York, N.Y., [etc.] : Peter Lang, c1989. – xii, 278 p., [4] p. pl. : ill. ; 23 cm. – (Renaissance and Baroque. Studies and texts, ISSN 0897-7836 ; vol. 1). Met lit. opg. en index. – Bibliography: p. [273]-276. – Includes index. ISBN 0-8204-0852-2 : $50.10
Baute, David
Cort relaas sedert den jare 1609 : de avonturen van een Zeeuws koopman in Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog / David Baute ; uitg. door Robert Kuiper ; inl. door Rudolf Dekker en Robert Kuiper ; met medew. van Hein Kluiver en Joos Vermeulen. – Hilversum : Verloren, 2000. – 96 p. : ill. ; 22 cm. – (Egodocumenten, ISSN 0929-9807 ; dl. 20). Met lit. opg., reg. ISBN 90-6550-171-1.
Beck, David
Spiegel van mijn leven : een Haags dagboek uit 1624 / David Beck ; ingel. en van aant. voorzien door Sv.E. Veldhuijzen. – Hilversum : Verloren, 1993. – 297 p. : ill. ; 22 cm. – (Egodocumenten, ISSN 0929-9807 ; dl. 3)
Uitg. in samenw. met het Gemeentearchief Den Haag. – Met lit. opg., reg. ISBN 90-6550-113-4
Campene, Cornelis en Philip van
Dagboek van Cornelis en Philip van Campene : behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571 / naar het oorspronkelijke handschrift, berustende in het archief van den heer Markies van Rode, voor de eerste maal uitgegeven door Frans de Potter. – Gent : Annoot-Braeckman, 1870. – XIX, 394 p. ; 22 cm.
Carondelet, Paul de
Mémoires de Paul II de Carondelet, in: Joseph de Saint-Genois, Mémoires Généalogiques, Pour Servir A L’Histoire Des Familles Des des Pays-Bas I (Amsterdam 1780) 349-394.
Chronijck der landen van Overmaas
Chronijck der landen van Overmaas en de aangrenzende landen door een inwoner van Beek bij Maastricht, ed. J. Habets, Publications de la société historique et archeologique dans le Limbourg 7 (1870), 5-233.
Croy, Charles de
Une existence de grand seigneur au seizième siècle : mémoires autographes du duc Charles de Croy / publ. pour la première fois par le baron de Reiffenberg. – Bruxelles [etc.] : C. Muquardt, 1845. – xxxvi, 368 p. : ill., portr. ; gr.27 cm. Index.
Zie ook Personen – Croy (familie)
Dagverhaal
Een dagverhaal van het beleg van Groningen in 1594 / [Groningen], [1864]. – 32 p. ; cm. Overdr. uit: Bijdragen tot de geschiedenis en oudheidkunde inzonderheid van de prov. Groningen; I. p 97-128.
Del Rio, Martin Antoine
Mémoires de Martin Antoine Del Rio sur les troubles des Pays-Bas durant l’administration de Don Juan d’Autriche 1576-1578 / M. A. Del Rio ; texte Latin inédit avec traduction française, notice et annotations par Ad. Delvigne. – Bruxelles, 1869-1871. – 3 dl. ; .. cm. – (Société de l’Histoire de Belgique) (Collection de mémoires relatifs à l’histoire de Belgique)
Duyck, Anthonis
De slag bij Nieuwpoort : journaal van de tocht naar Vlaanderen in 1600 / Anthonis Duyck ; vert.: Vibeke Roeper ; inl. en annotatie: Wilfried Uitterhoeve. – Nijmegen : SUN, cop. 2000. – 103 p. : ill. ; 22 cm
Met lit. opg. ISBN 90-6168-965-1
Eppens tho Equart, Abel
De kroniek van Abel Eppens tho Equart / uitg. en met kritische aant. voorz. door J.A. Feith en H. Brugmans. – Amsterdam : Müller, 1911. – 2 dl. ; 22 cm. – (Werken / uitg. door het Historisch Genootschap (gevestigd te Utrecht) ; 3e serie, no. 27-28). Reg. in dl. 2. – Boek wordt verfilmd.
Gaiffier, Pierre
La chronique de Pierre Gaiffier (1566-1568), A.L.E. Verheyden ed., Bulletin de la Commission Royale d’Histoire 119 (1959) 83-85
Geschiedverhaal van een Ommelander notabele
Geschiedverhaal van een Ommelander notabele (ca. 1550 – ca. 1570) / uitg. door W. Bergsma en E.H. Waterbolk. – Groningen : Wolters-Noordhoff/Egbert Forsten, 1991. – 71 p. : ill. ; 24 cm
Met lit. opg., index. ISBN 90-6243-121-6 (verbeterd).
Heere, Lucas de
Beschrijuinghe van het ghene dat vertoocht wierdt ter incomste van d’Excellentie des Princen van Oraengien binnen der Stede van Ghendt, den xxix. Decembris 1577. – Te Ghendt, : by de Wed. van Pieter de Clerck, 1577. – [16] p. ; in-4. Bevat een gedicht gezet uit Van der Keere’s mediaan civilité, ondertekend ‘Schade Leer V’. – Door Lucas d’Heere. – Op het titelbl. het stadswapen van Gent. – VanderHaeghen I-297, Knuttel 325. – Belgica typographica 893. – Carter ÿ& Vervliet 164; D1. – Landwehr (Splendid ceremonies) 34. Plaatsingscode UB Leiden : THYSPF 321
Helmich, Splinter
Zie: Helmich, Splinter
Hernighem, Augustijn van (ook: Van Hermelghem)
Nederlandsche historie 1572-1591 / door Augustijn van Hermelghem. – Gent : C. Annoot-Braeckman, 1864-1867. – 2 dl. ; 24 cm. – (Maetschappy der Vlaemsche bibliophilen ; 3e serie, nr. 10) Met index.
Eerste bouck van beschryfvinghe van alle gheschiedenesse (1562-1572); voorlichting door A.L.E. Verheyden. – Bruxelles, 1978. – 135 p. ; 24 cm. – (Collection de documents historiques / Société d’histoire du protestantisme belge ; 4)
Zie ook onder ongedrukte kronieken.
Joossen, Pieter
R. Fruin (ed.), De kroniek van Pieter Joossen Altijt Recht Hout, in: Archief van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (1909) 65-96.
Julsing, Johan
Het geheime dagboek van de Groninger stadssecretaris Johan Julsing 1589-1594 / inl., tekst, vert. en toelichting Jan van den Broek. – Assen : Van Gorcum, 2006. – 253 p. : ill., krt. ; 25 cm. – (Groninger bronnen reeks ; 2). Tekst in het Nederlands en Latijn. – Met lit. opg., index. ISBN 90-232-4234-3 geb. ISBN 978-90-232-4234-5 geb.
Justificatie voor den goeden borgeren
Justificatie voor den goeden borgeren der stadt van ‘s Hertogenbossche. Herdrukt in: Verzameling van kronyken betrekkelijk de stad en Meijerij van ‘s Hertogenbosch / uitg. door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Braband. – ‘s Hertogenbosch : Stokvis, 1846=[1840]-1848. – 3 dl. ; 24 cm. Door C.R. Hermans.
Kroniek eener kloosterzuster
Kroniek eener kloosterzuster van het voormalig Bossche klooster “Mariënburg” over de troebelen te ‘s-Hertogenbosch e.e. in de jaren 1566-1575 / ingel. en toegel. door H. van Alfen ; met een voorw. van A. van Sasse van Ysselt. – ‘s-Hertogenbosch : Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, 1931. – XXI, 158 p. ; 25 cm. – (Uitgave van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant ; [N.r., no. 27]). Reg.
Kroniekje van een Ommelander boer
Kroniekje van een Ommelander boer in de zestiende eeuw / uitg. door W. Bergsma en E.H. Waterbolk. – Groningen : Wolters-Noordhoff ; Forsten, 1986. – 110 p. : ill. ; 24 cm. Met lit. opg., index. ISBN 90-6243-043-0
Kronijk uit het klooster Maria-Wijngaard
Kronijk uit het klooster Maria-Wijngaard te Weert 1442-1587, gevolgd door eene bijdrage tot die kronijk op het jaar 1566 en een vijftal stukken betrekkelijk de Hervorming te Weert 1583-1584 / inleiding van Ch. Creemers, bijdrage van Jos. Habets. – Roermond : Romen, 1875. – 106 p. ; 24 cm. Overdr. uit: Publ. de la Soc. hist. et archéol. dans le Limbourg ; 12 (1875). – Ook beschikbaar in microvorm.
Male, Zeghere van
De lamentatie van Zeghere van Male : Brugge na de opstand tegen Spanje, 1590 : naar het handschrift van het Brugse Stadsarchief / uitg. door A. Dewitte en A. Viaene. – Brugge : Gidsenbond, 1977. – XV, 193 p. : ill. ; 23 cm
Molius, Willem
Kroniek van Molius : een zestiende-eeuwse Bossche priester over de geschiedenis van zijn stad / uitg. en vert. [uit het Latijn] door J.A.M. Hoekx … [et al.]. – [‘s-Hertogenbosch] : Heinen, [2003]. – 399 p. : ill. ; 25 cm. Tekst in het Latijn en Nederlands parallel, inl. in het Nederlands. – Bevat ook tekst en vertaling van de kroniek van Zylius. – Met index, lit. opg. ISBN 90-70706-75-X geb.
Munters, Christiaan
Dagboek van gebeurtenissen opgetekend door Christiaan Munters, 1529-1545 / [uitg. door] J. Grauwels. – Assen : Van Gorcum [etc.], 1972. – XIII, 214 p. ; 23 cm. – (Maaslandse monografieën ; 13) Met lit. opg. en index. ISBN 90-232-0949-4
Pottre, Jan de
Dagboek van Jan de Pottre, 1549-1602 / naar het oorspr. handschrift in de Koninglyke Bibliotheek te Brussel berustende ; [uitg. door Jules de Saint-Genois]. – Gent : Annoot-Braeckman, 1861. – xv, 205 p. ; 28 cm. – (Maetschappy der Vlaemsche bibliophilen ; 3e serie, nr. 5). Voorw. gesign.: Bn de St. Genois. – Na de dood van Pottre korte tijd voortgez. door zijn zoon Antonius.
Reael, Laurens
Uittreksel uit de Amsterdamsche gedenkschriften van Laurens Jacobsz. Reael, 1542-1567 / medeged. door Joh.C. Breen. Jaar: 1896. In: Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap, (gevestigd te Utrecht) afl. 17/j1896, pag. 1-60
Rengers van Ten Post, Johan
Werken van den Ommelander edelman Johan Rengers van Ten Post / uitg. door H.O. Feith. – Groningen : Scholtens, 1852-1853. – 3 dl. : portr. ; 23 cm. 1-2: Kronyk. – 3: Verhandeling van “den standt en politie der Ommelanden”. Brieven van Ubbo Emmius.
Soldoyer, Nicolas
Mémoires de Pasquier de le Barre et de Nicolas Soldoyer : pour servir a l’histoire de Tournai, 1565-1570 / avec notice et annotations par Alex. Pinchart. – Bruxelles : Heussner ; La Haye : Nijhoff, 1859-1865. – 2 dl. ; 22 cm. – (Publications de la Société de l’Histoire de Belgique. 1re série, XVIe siècle ; 4, 21) (Collection de mémoires relatifs à l’histoire de Belgique). 2e dl uitgegeven bij: Bruxelles : Muquardt, en Nijhoff.
Verwer, Willem Janszoon
Memoriaelbouck : dagboek van gebeurtenissen te Haarlem van 1572-1581 / Willem Janszoon Verwer ; van aant., noten en index voorz. door J.J. Temminck ; uitg. voor de Vereeniging “Haerlem”. – Haarlem : Schuyt, 1973. – XIV, 238 p., 16 p. pl. : ill. ; 22 cm + krt. Uitg. ter gelegenheid van de 400-jarige herdenking van het beleg van Haarlem. – Met index. ISBN 90-6097-035-7
Verzameling kronyken
Verzameling van kronyken betrekkelijk de stad en Meijerij van ‘s Hertogenbosch / uitg. door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Braband. – ‘s Hertogenbosch : Stokvis, 1846=[1840]-1848. – 3 dl. ; 24 cm. Door C.R. Hermans.
Vivere, Jan vanden
Chronijcke van Ghendt / door Jan van den Vivere en eenige andere aanteekenaars der 16e en 17e eeuw : handschrift deelmakende van het archief van Burchtgraaf Vilain XIIII te Bazel in ‘t licht gegev. door Frans de Potter. – Gent, 1885 (Gent : Drukkerij S. Leliaert, A. Siffer ÿ& Cie). – 446 p. ; in-8. Voortitel: Chronijcke van Ghendt (1384-1632).
Vlaamsche Kronyk
Vlaamsche Kronyk, in: Chroniques de Brabant et de Flandre / publ. par Charles Piot. – Bruxelles : Hayez, 1879. – XIV, 915 p. ; .. cm. – (Collection de chroniques belges inédites / Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique), 173-876.
Voicht van Oudheusden, Heyman
Vruchten van de goede en de slechte boom : Heyman Voicht van Oudheusden over de godsdiensttwisten in zijn stad ‘s-Hertogenbosch en in Breda (1577-1581) / bezorgd door J.A.M. Hoekx … [et al.]. – Den Dungen : Tilia Levis, cop. 2008. – 259 p. : ill. ; 23 cm. Met index, lit. opg. ISBN 978-90-809872-9-6
Weijdts, Willem
Chronique Flamande 1571-1584 / Guillaume Weydts ; avec introduction et notes par Émile Varenbergh. – Gand [etc.] : Hoste [etc.] ; Bruges : Moor ; La Haye : Nijhoff, 1869. – XX, 180 p. ; 23 cm
Index.
Wouter Jacobsz, Broeder
Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein : Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579 / uitg. door I.H. van Eeghen. – Groningen : Wolters, 1959-1960. – 2 dl. ; 25 cm. – (Werken / uitg. door het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht. 4e serie ; 5-6). Met index.
Ongedrukte werken
Anonieme soldaat
KB Brussels Ms 15887-94, Recueil et discours des choses memorables plus remarquables et au vrayes que jay vue et entendu depuis l’an 1564 et l’an 1588 en Pays Bas.
Anoniem
Titel:
Periode: 1563-1571
Trefwoorden: Lodewijk van Nassau, Hendrik van Brederode, Allerheiligenvloed, Kampen
Vindplaats: Sint-Petersburg, (vermeld in: UBL, Bibliotheca Neerlandica Manuscripta)
Signatuur: Hollandse collectie: GOLL. F. XIV.2
Literatuur: van Bleeck van Rijsewijck,
Bijzonderheden: bevat op f. 226 plattegrond van Kampen
Hernighem, Augustijn van
Stadsbibliotheek Kortrijk, Collection Goethals, Ms 296 and 297, Augustijn van Hernighem , Cronyk 1565-1595, 6 vols.
Universiteitsbibliotheek Gent, Ms 3700, Augustijn van Hernighem , Cronyk, vol. 4
Delen van Van Hernighems kroniek zijn in druk verschenen. Zie onder gedrukte kronieken.
Sweder Schele
De Chronik (kroniek) van de Overijsselse/Westfaalse edelman Sweder Schele (1569-1639), is een unieke bron met betrekking tot de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog. Vanuit zijn Twentse havezate Weleveld, en later, na een hiaat van enkele jaren, vanuit zijn huis Welbergen in Münsterland, werkte Sweder Schele van ongeveer 1591 tot 1637 aan zijn kroniek, die uiteindelijk in twee dikke banden werd opgeschreven. Deze twee banden, die vandaag de dag nog steeds afzonderlijk in zowel Nederland (HCO Zwolle) als Duitsland (Staatsarchiv Osnabrück) worden bewaard, bieden elk een bijzonder uitgebreide inkijk in het denken en doen van een landsjonker tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zo valt voornamelijk te lezen hoe Sweder zijn ongenoegen uitspreekt over de wrede en langdurige oorlogen van zijn tijd (zowel de Tachtigjarige als Dertigjarige Oorlog) en hoe hij voortdurend bezig is zijn huis en haard te beschermen tegen het oorlogsgeweld van alle betrokken partijen. Sweder schrijft daarbij voor zijn tijd soms bijzonder persoonlijk en emotioneel over de ellende die zijn gezin en adellijke lotgenoten doormaken. Met name de vele plunderingen van adellijke huizen en de gedwongen inkwartieringen zijn thema’s waar Sweder zich veelvuldig en wanhopig over beklaagt. Maar los van alle oorlogsellende laat de kroniek ook zien dat het leven ondanks alles gewoon doorging, desnoods door te improviseren. Kinderen werden geboren, naasten stierven, er werd getrouwd, gedoopt en gekerkt, al moest een devote lutheraan als Sweder vanaf het begin van de zeventiende eeuw door de groeiende calvinistische invloed in de Republiek zijn geloof ineens thuis uitoefenen. Hiervoor liet Sweder dan ook een huiskapel inrichten op Weleveld. De kroniek biedt op deze manier een bijzonder langetermijnperspectief op het leven tijdens de Tachtigjarige Oorlog, met alle ‘ups’ en ‘downs’. Daarnaast geeft het ook een grensoverschrijdende kijk op de wijze waarop de Tachtigjarige en Dertigjarige Oorlog zich vervlochten tot één verwoestend conflict. Vanwege de Westfaalse afkomst van het geslacht Schele kon Sweder zijn invloed als edelman namelijk ook over de grens in het tevens door oorlog verscheurde Heilige Roomse Rijk doen gelden. Hij verwees dan ook naar Münsterland als zijn ‘andere vaderland’, en zette zich ook hier in voor het lot van zijn bezittingen en de plaatselijke bevolking. Sinds 1624 verbleef Sweder dan ook afwisselend in Weleveld of Welbergen, afhankelijk van hoe de oorlogssituatie zich ontwikkelde. Uiteindelijk blies hij in Welbergen, na enkele jaren geen aantekeningen meer te hebben gemaakt, zijn laatste levensadem uit. Naarmate hij ouder werd, en de oorlogen onverminderd doorgingen, sloeg het cynisme toe bij Sweder, die zijn leven lang niets anders dan vrede wenste. De aantekeningen uit zijn laatste levensjaren zijn dan ook vooral cynisch, soms zelfs melancholisch van aard. Lang werd gedacht dat de kroniek in 1637 ophield, maar in het archief van Osnabrück zijn in 2008 per toeval enkele aantekeningen gevonden uit het sterfjaar van Sweder. Deze zijn niet door hemzelf geschreven, maar sluiten wel aan op het laatste deel van de kroniek. Ze beschrijven vooral gedachten en gebeurtenissen tijdens zijn laatste levensdagen, terwijl het door hem zo verafschuwde oorlogsgeweld nog lang niet was verstomd.
Dániel Moerman
25 juli 2020