Een nieu Geuse Liede Boecxken 1576-77 – Een nieu Geuse Liede Boecxken/ Waerinne begrepen is den gantsche n Handel der Nederlantscher gheschiedenissen/ dees voorlede n acht Jaren tot die Peys toegedraghen/ eensdeels in Druck wtghegaen/ eensdeels nu nieu by gheuoecht. Mitsgaders sommige schoone Refereynen ten seluen Propooste dienende n hier achter by ghestelt. Nieu [!] nieulick vermeerdert ende ghecorrigeert. Pro Lege, Rege. [Antwerpen?, 1576-1577?]. Gottingen NSUB: 8 H Holl II 2551 RARA.
Geuzenliederen hangen regelrecht samen met onze Opstand tegen Spanje en ‘Rome’ in de zestiende eeuw. Door middel van deze liederen werd er nl. gereageerd op de geloofsstrijd die destijds speelde, maar ook het verloop van de opstand werd hierin beschreven. Geuzen-liederen kunnen de vorm van een historielied of een geestelijk lied hebben, maar ook die van een spot-, strijd- of schimpliederen. De liederen werden meestal op een bekende melodie geschreven. De liederen werden op losse vellen gedrukt en voor weinig geld verkocht. Op een gegeven moment werden deze liederen verzameld en gebundeld. Op deze manier ontstond het Geuse Liede Boecxken . Het drukken van deze boeken was niet zonder gevaren, aangezien de teksten behoorlijk anti-rooms-katholiek en anti-Spaans waren. Om deze reden wordt er vaak geen of een vals drukadres vermeld. De liederen werden in principe chronologisch geordend. Het geuzenliedboek is daarom een soort geschiedenisboekje in liedvorm. Verschillende onderwerpen en gebeurtenissen komen in het Geuzenliedboek aan de orde. Het bekendste lied hieruit is het Wilhelmus. Er zijn verschillende drukken van het Geuzenliedboek bekend [1] . Het eerste liedboek stamt waarschijnlijk uit 1574 [2] , maar deze druk is tot dusver nog niet teruggevonden of is verloren gegaan. Tot enkele jaren geleden stamde de oudst bekende druk uit 1581, maar in 1996 kwam een nog oudere druk boven water; het Geuzenliedboek van 1576-1577. [3]
Het Geuzenliedboek van 1576-1577 bevindt zich in de Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek te Göttingen. [4] Het nieuw gevonden boekje – zonder jaar, plaats of naam – kon op grond van historisch en typografisch onderzoek aan een bepaalde drukker worden toegeschreven en het kon bovendien worden gedateerd. Het bleek rond 1577 te zijn gedrukt door Jan Canin te Dordrecht. [5] Wanneer er een nieuwe uitgave verscheen, waren er vaak liederen geschrapt of bijgevoegd. Er zijn dus tussen de verschillende drukken verschillen in de samenstelling van het liederenbestand aan te wijzen. Het Geuzenliedboek van 1576-1577 biedt ons enkele nog onbekende teksten: twee refreinen ( Een schoon Refereyn/ ende een nieu Liedeken van Amsterdam f147r-f147v en Refereyn f147v-f151r) en twee liedjes ( Een ander nieu liedeken van Leyden f90v-f91v en Van die afwijkinghe van Alckmaer f105v-f106v). De laatste drie zijn nu te vinden op de website.
Tineke Janzen
Meer informatie over het Geuzenliedboek:
https://www.dbnl.nl/tekst/_geu001geuz01/
https://cf.hum.uva.nl/dsp/ljc/geuzenliedboek/
Bibliografie
Bruin, M. de: Een nog ouder geuzenliedboek: de Wilhelmustekst in [1576-1577?] . Ongepubliceerd artikel.
Kuiper E.T. en P. Leendertz Jr.: Het geuzenliedboek naar de oude drukken uit de nalatenschap van E.T. Kuiper . 2 dln. Zutphen: Thieme, 1924-1925.
[1] Kuiper & Leendertz, 1924-1925, I en II
[2] Kuiper & Leendertz, 1924-1925, II, 369
[3] Bruin, M. de, 1999, 1
[4] Bruin, M. de, 1999, 1
[5] Bruin, M. de, 1999, 1-3