Inleiding en annotatie zijn in voorbereiding
Twee brieuen van wylen don Jan van Oostenrijck . Gheintercipieert ende opghenomen deur den Heer van Sint Leger. [1] Antwerpen: Willem Silvius, 1578. Exemplaar UB Leiden, KL. GESCHR. 1578
Transcriptie: Karel Bostoen en Tineke Janzen
[Titelpagina]
Epitaphe of Grafschrift van Don Ian. Psalm. 37 vers. 18.
Jck sach dat den boose met sijn ghesellen,
Seer was ghevreest, ick sach hem hooch opgaen,
Als een Laurier, vol tacken niet om tellen:
Maer comende daer ick hem eerst sach staen,
Soo en was hij daer gantsch niet meer te vinden:
Maer hij en sijn plaetse waren heel vergaen.
[fol. A2r of p. 3]
A Juan Andrea Doria [2] , Principe de Melfy. [3]
Muy JIIe Señor,
Cada dia querria escreuir a V.S. porque descanso en hazerlo conquien tan de veras siente mis trabajos, y por otra parte, no le querria dar la pena que recibe de oyrlos. La cartas de V.S. de vltimo de Agosto he recibido, y holgado en estremo de saber de su buena salud, y de qué pase la vida co n tanta quietud, quando el mundo anda tan inquieto, porque la consideracion de las tormentas q ue corren en el sera causa de may or conte n to à V.S. que las mira desde su rincon. Vyo hallo por mi cuenta que sola prudencia de Iuan Andrea Doria, era possible reduzille à tal estado quando mas deuia prete n der à gouernar el mundo, pues ny por razo n ny por justicia se le podria negar vna buena parte del, y assy me parece, que este exemplo ha de retirar vn mundo de gentes que arrimauan la escalera para subir necessidades de lo q ue a V.S. le sobraua, sea lo que fuere, yiua muchos a ñ os, que pues Dios le ha llegado à termino que no ha ménester à nadie para passar la vida con honra con gusto y con conte n to, por muy acertado tengo que reserue para Dios y para si el postrero terçio della y no q ue se empeñe [fol. A2v of p. 4] en cosa de q ue para dar o buena o mala cuenta, esté subjeto à las dilationes que oy se vsan, y que sea la verdad, considere V.S. que paciencia ny que salud puede auer que resista, à lo que commigo se haze, pues no basta ver me como estoy rodeado de infinitos enemigos, sin forma de poderme sustentar de tres meses arriba. Si me cierran los passos, (como sin duda lo haran) ny entender que si esso se pierde, se perdera lo demas, para no hazerse resuelto à ninguna de qua n tas diligencias pide tan precisa necessidad. En fin por abbreuiar este criado de Don Pedro de Toledo no se puede detener mas. El campo de los rebeldes se nos ha ydo acercando, de manera que nos hauemos retirado à este alojamiento que está à media legua del sitio que tenemos señalado para la vltima retirada, visto que no podiamos esperar à pelear. El sea puesto entre Bruxeles y Louayna, à cinco leguas de aqui. Los Franceses van engrossa n do al mismo tiempo por la parte del Henao, de manera, que quedamos ya quasi encerrados, comiendo de la miseria que auemos podido recoger. Y si el Rey de Francia rompe por Burgoña las armas que prepara (que yo no dudo q ue lo hara, si vee su hermano con pie firme) considere V.S. quales estaremos, pues sera fuerça auenturar [fol A3r of p. 5] o pelear con essa multitud, siendo tan pocos, o à hazer agujero por donde salir, abandona n do esso. Buelto he à hazer instancia con su Mag. d que à lo menos me embie la orden de lo que tengo de hazer: y si me perdiere, sea siguiendo y executando su voluntad: temo que el remedio desto no ha de llegar à tiempo. Sea Dios con nos otros. Que si yo viesse que el dexar de acudir à esso, es pura impossibilidad, no lo sintiria tanto, pues veo que tras nos hauer cortado las manos, las resoluciones, les entregamos la cabeça. Todas essas lastimas no quiero que den a V.S. mas cuydado del que hombre desoccupado mi amigo y de todo punto reduzido a buen viuir, deue tener para enco n mendarme à Dios en sus oraciones, pues se puede fiar dellas, lo que en otro tiempo no hiziero yo. Otras particularidas mas prolixas reseruo para con otro, que este no da lugar para mas. Guarde nuestro Señor la muy Ill. re persona de V.S. como desseo. Del campo vna legua de Namur, à 16 Setiembre. 1578.
Al seruicio de V.S. y pues no digo mas crea que no puedo.
Don Juan .
[fol. A3v of p. 6]
Aen Iohan Andrea Doria, Prince van Melfy.
ALLE dage soude ick wel willen schrijven ae n v S. rie want ick ruste/ tselue doende metten ghenen die soo waerachtelijcken ghevoelt myn arbeyden/ ende ouer dander sijde en soude ick v niet willen de quellinghe gheuen die ghy hebt tselue hoorende: de brieuen van v S. rie vanden lesten Augusti hebbe ick ontfanghen/ seer wtermaten verblijt wesende van te weten v ghesontheyt ende dat ghy v leuen deur brenght in soo veel stilten/ de wyle de werelt soo ongerustelijck gaet/ want de consideratien vande tormenten dier nu loopen/ sal oorsaecke wesen van een meerder gheneughen voor v S. rie siende tselue van deen syde. En de ick beuinde by mijn gissinghe dat alleen de voorsichticheyt van Juan Andrea Doria/ de macht hadde tselue te brengen tot sulckenen staet/ inden tyt dat ghy meest behoordet de weerelt te regeren/ ghemerckt men v noch deur reden oft Justicie een groot deel van dien hadde cunnen geweygeren/ ende alsoo dunct my dat dit exemple sal aftrecken een groote menichte van volcke die de leere waren rechtende om op te climmen/ ghebreck hebben de van tgene v S. rie was ouerschietende. Hetzy wat wilt/ langhe iaren moety leuen/ aenghesien v Godt ghebrocht heeft in sulcken staet dat ghy niemanden van doen en hebt/ om met eeren/ welluste ende behagen v leuen te passeren/ ick hout voor seer wel ghetreft dat hy het leste deel van dien ghebruyct voor Godt en de voor v seluen/ ende niet [fol. A4r of p. 7] dat ghij v inde waechschale stelt/ van saecken daer ghy om goede oft quade reden van v te geue n / v soudt stellen subiect den dilayen die heden daechs worden ghebruyckt. Ende dat waerachtich zynde mach v S. rie considereren wat paciencie ende sterckte daer wesen can/ die wedersta tgene met my ghedaen wort de wyle niet ghenoech en is my besinghelt te sien van ontallijcke vyanden/ sonder middel van my ouer de drij maenden te cunnen houden/ sluyten de passagien gelyck zy sonder twyfel sullen doen/ oft niet willende verstaen dat dit verloren wesende al de reste verloren sal worden/ midts oorsaecken datter niet en wordt geresolueert/ niet tegenstaende wat neersticheyt van noode is tot sulcken merckelijcken necessiteyt. Ten eynde om cort te maeken/ want den dienaer van don Pedro de Toledo/ niet langer en mach beproeuen/ soo seg ick meer dat den leger vande rebellen ons soo seer heeft gaen vernaderen/ dat wy hebben moeten vertrecken in dit logement/ dwelck is op een halue myle nae by de vlecke die wy verordonneert hadden door ons leste toevlucht/ aengesien dat wy niet en mochten verhopen om te vechten/ ende sij hebben hun legher gheleet tusschen Bruessel ende Loeuen op vyff mijlen nae van hier: De Fransoisen gaen oock vast teenen tyde verstercken naer de zyde van Henegouwe/ sulckx dat wy bynaest blyven besloten/ etende vande miserie die wy hebben cunnen versaemelen/ ende ingeualle de Coninck van Vranckrijck inbreect lancx Bourgoignie n / mette armeye die hy reede maect (dwelck ick niet en twijfele oft hy en salt doen/ siet hy zijnen Broeder op eenen vasten voet) v S. rie mach [fol. A4v of p. 8] considerere n hoe wy staen sullen/ want het sal fortse syn te auontueren/ tsy te vechten (wesende soo luttel tege n sulcken menichte) oft een gat te maeken om deur te geraecken dit verlatende. Ick heb van nieuws versoeck ghedaen aen zyn Ma t . dat hy my emmers ten minsten seynde de orden/ van tgene ick sal behooren te doen/ ende come ick tondere/ soo sal gevolcht ende gheexecuteert wesen zynen wille/ ick vreese dat de remedie hier toe te spade sal comen/ Godt zy met ons/ waert dat ick sage dat het laten hier toe te pooghen/ ware gansch ommogelijck het en soude my soo seer niet verdrieten/ maer ghemerckt ick nv sie datmen ons de handen heeft affghesneden soo is de resolutie dat wy hen den hals wtstrecken. Alle dese verdrieten en beghere ick niet dat v S. rie meerder beswaernisse aene doen/ dan als een man ende vrient diet niet aen en gaet/ ghestelt wesende tot wel leuen/ ende om myns ghedachtich te zyn in v gebeden/ gemerckt ghy v daer op meucht betrouwen/ waer op ick my tanderen tijden niet betrouwt en soude hebben. Ander veel quellijcker particulariteyten houdick tot op een andere/ want deze geen tijt en gheeft tot meer. Onse Heere bewaere de seer doorluchtighe persoon van v S. rie ghelijck ghy begheert/ wten legher een myle van Namen. Den xvj en van Septembre. 1578.
Ten dienste van v S. rie ende gemerckt ick niet meer en segge/ ghelooft dat ick niet en can.
Don Juan.
[fol. B1r of p. 9]
A don Pedro de Mendoza, Embaxador de su Mag. Catholica, en Genoa.
Parte este criado de don Pedro con tanta priessa que no podre alargarme en esta, y assy auisaré solamente del recibo de sus cartas de vltimo de agosto y reseruando à escriuir con vn correo que despacharé mas largo, y diré solamente que el enemigo se nos ha cercado, de manera que me ha obligado à venir à este alojamiento, que está à media legua del sitio q ue tenemos designado para retirar nos junto à Namur, visto que no lo podiamos esperar para pelear. Y que por este otro lado de Henao van cargando la gente del duque de Alençon, de suerte que quedamos ya quasi sitiados, comiendo lo poco que hauemos podido recoger, y en fin de lo que estaua reseruado para la vltima necessidad. El Rey de Francia se prepara, y todo el mundo dize y tiene por cierto, que es para romper la Guerra si vee q ue su hermano firma el pie, si no Iuan de Vargas Mexia que se confia de sus palabras y impossibilidad: su Mag. no se resuelue no se que es su pensamiento. Aqui nos dan la vida por momientos, harto grito, mas veo que me aprouecha poco, yo tengo de ordinario [fol. B1v of p. 10] gente cauallo sobre el enemigo, que me auise de lo que haze, y segun el progresso que hiziere me gouernaré. Mas antes veo que sy su Mag. se descuyda, como hasta aqui, lo ha de perder todo sin remedio, y las casas se van encaminando y disponiendo por nuestras floxedades y descuydas à este fin que el diablo lo puede dessear. Aqui haremos nuestro deuer hasta el vltimo suspiro, lo demas guie nuestro Señor como puede y vee que es menester.
Despues q ue le escreui me embiasse aquellas caxas, me he arrepentido, y assy holgaré que si no son partidas, que no partan. Del campo vna legua de Namur, à 16. de Setiembre. 1578.
A lo que Señor ordenare,
Don Iuan.
[fol. B2r of p. 11]
Aenden Ambassadeur vande Catholijcke Ma t . in Genua.
Desen dienaer van don Pedro vertreckt met sulcker haesten dat ick hier in my niet en sal moghen uutstrecken/ ende soo sal ick v alleenlijck waerschouwen vant ontfanghen van v brieuen vanden lesten Augusti/ Ophoudende breeder te schrijuen totten vertrecke van eenighen post/ nv segghe ick dat den vyant ons soo nau heeft beset/ dat hy my ghedwonghen heeft te comen in dit logement/ wesende op een halff myle van de vlecke die wij hadden ghedesigneert om ons te vertrecken/ vast hy Namen/ ghemerckt wy hem niet en mochten verwachten om te vechten. En de van dander zyde van Henegouwe/ compt vast aen het volck vanden Hertoge van Alenson/ inder vuegen dat wy alreede bijnaest blyven beleghert. Etende het luttel dat wy hebben cunnen versamelen/ ende int wtterste ghesproken van tghene wy ghespaert hadden voor den lesten noot. Den Coninck van Vranckrijck maeckt geretschappe/ ende alle de weerelt seght ende houdt voor seker (dat het is om met oorloge in te breken/ ingheualle hij siet dat zyne n broeder eenen vasten voet crijcht) uutghenomen Juan de Vergas Meria die hem betrowt op s’Conincxs woorden/ ende do n meugelijckheyt: syne Majest. en resolveert niet/ oft ick en weet niet wat hy van meyninghe is/ hier geeftmen ons tleuen met oogenblicken Ick schreew luy genoch/ maer ick sien dattet my luttel profiteert/ ick [fol. B2v of p. 12] hebbe gewoonlijck altyt peerdevolck op den vyant/ die my waerschouwen wat hij doet/ ende nae sulcke als hy voortvaert sal ick my gouverneren/ maer ick voorsie dat ingeualle zyne Majest. hem versuymt/ ghelijck hy tot hier toe heeft gedaen/ hy salt al verliesen sonder remedie/ ende de saecken worden vast beweecht ende ghedisponeert deur ons slappicheyt en de onnachsaemhede n / tot sulcken eynde alst de duyuel soude mogen wenschen. Wy sullen hier ons wterste doen totten lesten adem toe/ de reste beweghe Godt soo hy can/ ende sie dat van noode is. Nae dien dat ick v ghescreuen hadde dat ghij my die kisten senden soudt soo wast my berouwen/ sulcxs dat ick bly wesen sal/ indien zy niet wech en syn/ datse niet wech en gaen. Wt den leger een myle van Namen den xvj en van Septembre. M D Lxxviij.
Tot t’gene de Heere ordoneert.
Don Iuan.
[fol. B3r of p. 13]
Epitaphie of graff-schrift van Don Ian van Oostenrijck.
Ode.
Hier leyt Don Ian hoochduyts gheboren,
Eenen bastaert verre befaemt,
Die noyt sijnen vader en kenden te voren,
Dan vvas s’Keysers sone ghenaemt:
So sulcke nichten onbeschaemt
Gheenre de beste rocken kiesen,
VVt alsulck eenen stock ghij quaemt,
O Lands straf die vvy gheern verliesen.
Hij vvas inde spaensche Landouvve
Op gevoedt met het vule soch,
Van d’Ínquisitie, voester vrouvve
Van tijrannye ende bedroch,
Machiavellus vvas tot noch,
Zyn schoelmeester die hem leerde
Liegen, bedriegen, moorden, doch,
De Paus zyn herte g’heel verkeerde.
Op desen voet is hy ghecommen,
Int Nederlant als Gouverneur,
Vermomt en verciert met schoon bloemmen,
Van soeten reuck en schoon coleur;
Hy speeld’ en fluyt’ als Iougeleur, [4]
Om in credit zoo te gheraken,
En dacht, als vvy sliepen hier deur,
Van ons Argus te gaen maken.
[fol. B3v of p. 14]
Hy meynde vvel te sijn een Prince,
Van t’Nederlant, en elck Soldaet
Te maken rijck van dees prouince,
Oock ons goet, lant, gheld en ghevvaet,
Ia oock ons leuen, (ô groot quaet!)
T’hebben voor buyt, en roof ghestolen,
Zoo Pharao zeer obstinaet,
Israël hadde onder sijn solen.
En hy creech ook tzijnen bystande,
Den dry ghecroonden hooch gheacht,
Met zijn aenhangers veelderhande,
Dies hem gebrack schalckheyt noch macht,
Om t’vaderlant (soot vvas bedacht)
Te maecken slaef, na hun vermeten:
De vvolf stack hem int schapen vacht,
En had ons byna opgheten.
Dan God ouer ons melijden
Om zijns naems vvil alleen ghetrou,
En heeft vervvect om ons bevrijden
Den Machabeum van Nassou,
Om desen Antiochus flou
Te vvederstaen, end‘ te vercleenen,
Diet al (soot scheen) verdrucken zou:
Maer God heb loff, hy bleef te Meenen.
VVant hoevvel don Ian hoepte vveder
T’Nederland te vernielen al
Met cracht en bedroch, hy viel neder,
Als Phaëton vervvaent en mal,
[fol. B4r of p. 15] De pest hem vander eerden stal,
Die een pest vvas veur geheel d’eerde,
Venus voorderd’oock zijnen val,
Deur hare Nymphen die hy begheerde.
Alsoo heeft ghenomen een ende,
Die meynde zijn Monarche groot,
Gods kercke bringen in ellende,
En socht ons verderf ende doot:
Soo spot d’heer (dit sietmen bloot)
Met svveerelts macht en sot voorstellen,
En helpt de sijne uut aller noot,
Dies moetmen zijnen loff vertellen.
Leert dan hier aen alle groote helden,
Verschricken in Gods vvonder vverck,
Tegen vvien te vergeefs sich stelden,
Alle Tyrans hoe cloeck en sterck:
Vreest den heer, die heeft ooch-gemerck
Op al v doen, en dit bekeer ,, v
Dat hy sal naemaels Leeck en clerck
Oordelen, dus Schade leer ,, v . [5]
O Neerlantsche steden en landen
Laet ons blyuen in goet accoort,
En nemen vvaer Gods ghift veur handen,
Schuut tvveedracht, en leeft zoot behoort,
Naer Gods heylich dierbaer vvoort,
Soo sal sijnen seghen v bedecken
Of soo ghy God vveder verstoort,
Sal hy don Ian vveder vervvecken.
FINIS.
[1] Is dit dezelfde als Antoine du Serre, in de tweede helft 16 de eeuw genoemd ‘seigneur de St. Léger’? Deze was gehuwd met Marguerite de Bonne.
[2] Voor zijn portret, zie: https://www.uni-mannheim.de/mateo/desbillons/eico/seite97.html .
[3] Melfi is een stad in Zuid-Italië waar verschillende concilies zijn gehouden, gelegen op de hellingen van de Volture-berg in de provincie Potenza, in Basilicata.
[4] Iougeleur : lees Iongeleur (= jongleur, jongleerder)
[5] Schade leer u : dit is het bekende devies van de dichter-schilder Lucas de Heere (1534-1584) , tevens anagram op de naam ‘Lucas de Heer’. Dit houdt onder meer in dat het gedicht van De Heere’s hand is.