Namen, 1510 – Namen, 4 juni 1578
Zuidnederlands edelman, krijgsman, stadhouder van Namen. Volledige naam: Charles, graaf van Berlaymont, baron de Hierges, Perwez, Beaurain, heer van Floyon, Haultepenne etc.
Biografie
Charles de Berlaymont was een koningsgezind, Zuidnederlands edelman. Hij onderscheidde zich reeds als krijgsman in het leger van Karel V. Op 8 september 1554 werd hij benoemd tot stadhouder van Namen, in welk ambt Filips II hem op 12 maart 1556 bevestigde. Bovendien nam de koning hem op in de orde van het Gulden Vlies, op de kapittelvergadering van 28 januari 1556 te Antwerpen. Gedurende de troebelen was hij een trouwe steun van het koninklijk gezag, zowel als lid van de Raad van State als in zijn functie van voorzitter van de Raad van Financiën. De opposanten van het koninklijk gezag beweerden dat hij deel uitmaakte van de zogenaamde Consulta of Achterraad: het drietal personen dat achter de schermen de dienst uitmaakte in het land. Hoewel hij geen partij voor of tegen Granvelle wenste te trekken, hield hij zich ver van het Verbond der edelen. Toen de edelen op 5 april 1566 hun Smeekschrift aanboden, zou Berlaymont de angstige landvoogdes Margaretha van Parma hebben gerustgesteld met de woorden: `N’ayez pas peur Madame, ce ne sont que des gueux’, dat wil zeggen: `Wees niet bevreesd, Mevrouw, het zijn slechts bedelaars’. Het is echter onwaarschijnlijk dat hij dit werkelijk gezegd heeft. Enerzijds is het moeilijk denkbaar dat hij zich zo zou hebben uitgelaten over zijn standgenoten; anderzijds is nergens in de correspondentie van de landvoogdes of een van haar vertrouwen ook maar de geringste verwijzing naar deze uitspraak aan te wijzen. In een brief aan Filips II verklaarde Margaretha de naam en de oorsprong van het woord Geuzen niet te kennen.
Onder Alva was Berlaymont een van de onvoorwaardelijke steunpilaren van diens bewind. In de verwarring na de dood van diens opvolger Requesens behoorde Berlaymont tot de gevangen leden van de Raad van State en werd hij met weinig consideratie behandeld (4 september 1576). Op 19 januari 1577 werd hij vrijgelaten, niet alleen op voorspraak van Oranje, maar ook door toedoen van zijn eigen zoon, Gilles de Berlaymont, heer van Hierges, wegens diens verdienste voor de generaliteit. Onder Don Juan van Oostenrijk was hij de enige Nederlandse adviseur in een raad die verder uitsluitend uit vreemdelingen bestond, maar aangezien bij het Eeuwig Edict de Staten en de landvoogd overeenstemming bereikten, behoeft dit geen kritiek. Merkwaardig is wel dat Don Juan zich zo gemakkelijk meester kon maken van de citadel van Namen, waarvoor Berlaymont als stadhouder verantwoordelijk was (4 juli 1577). Een jaar later overleed Berlaymont. Hij was de vader van Gilles van Berlaymont, baron van Hierges (?-1579) en van Floris van Berlaymont, graaf van Lalaing (?-1626).
Het oordeel van Alva was geringschattend over hem, het oordeel van Requesens verwijtend: Berlaymont was onverzadigbaar als het ging om gunsten voor zichzelf of zijn familieleden. Zo wist hij zijn zoon Louis de Berlaymont te laten verkiezen als aartsbisschop van Kamerijk, hoewel deze zijn studie nog niet voltooid had – en dat na de invoering van de strenge eisen voor de nieuw te benoemen bisschoppen in de lage landen. Een biografische studie op basis van bronnenonderzoek is gewenst.
Anton van der Lem
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden II (eerste stuk) (Haarlem, 1853) 131-132 (s.v. Barlaymont)
Biographie Nationale de Belgique II (Bruxelles, 1868) 250-254 (le général Guillaume)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen.
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Vredehandel : adellijke en Habsburgse verzoeningspogingen tijdens de Nederlandse Opstand (1564-1581) / Violet Soen. – Amsterdam : Amsterdam University Press, cop. 2012. – 345 p. : ill. ; 25 cm. – (Amsterdam studies in the Dutch Golden Age). Ook verschenen als online resource. – Bibliogr.: p. 272-327. – Lit.opg.: p. 169-234. – Met index. ISBN 978-90-8964-377-3 Collaborators and parvenus? : Berlaymont and Noircarmes, loyal noblemen in the Dutch Revolt / Violet Soen. In: Dutch crossing : a journal for students of Dutch in Britain, ISSN 0309-6564: vol. 35 (2011), afl. 1 (March), pag. 20-38. Koptitel op p.: Loyal noblemen in the Dutch Revolt. – Met samenvatting.