Zuidnederlands edelman en militair, stadhouder en admiraal van Holland, stadhouder van Zeeland en Friesland
?, 1542 – Antwerpen, 21 december 1578
Biografie
Maximiliaan de Hennin, graaf van Boussu is in de Noordnederlandse geschiedschrijving meer bekend als Maximiliaan de Bossu. Boussu was een graafschap in Henegouwen, maar gold als een enclave van Namen in Henegouws gebied. Maximiliaan was de zoon van Jean de Hennin-Liétard, graaf van Boussu (geboortejaar onbekend), die in 1559 aan het hoofd stond van een van de Ordonnantiebenden van Filips II, het toenmalige staande leger van de Nederlanden. Na het overlijden van zijn vader op 15 februari 1563 werd Maximiliaan benoemd tot kapitein van de betreffende Ordonnantiebende.
Onder drie opeenvolgende Spaanse landvoogden onderscheidde Boussu zich als een betrouwbaar volgeling van de politiek van de kroon. Hij behoorde zelfs tot de partij van de haviken. Toen de regering op 13 september 1566 een lijst opstelde van de loyalen en de geuzen, rekende men Boussu tot de loyalen. Nadat Willem van Oranje om ontslag had gevraagd als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, kreeg Boussu eerst op 11 mei 1567 het bevel over de stad Amsterdam, en een maand later, op 7 juni 1567, kreeg hij de stadhouderschappen van Oranje toegewezen. Als stadhouder toonde hij zich een alert tegenstander van de partijgangers van de prins en bond hij ook de strijd aan met de Watergeuzen. Nadat op 1 april 1572 de Geuzen Den Briel hadden ingenomen, reageerde Boussu onmiddellijk met een tegenactie, die echter mislukte doordat hij de tegenstander onderschatte: hij had geen geschut meegenomen en verschillende steden lieten hem niet binnen, waaronder Dordrecht. Wel wist Boussu zich meester te maken van Rotterdam, Delfshaven en Maaslandsluis, maar een meerderheid van de steden in Holland had schoon genoeg van het Spaanse bewind. Een door Boussu op 15 juli 1572 naar Den Haag beschreven vergadering van de Staten werd een fiasco, terwijl de meeste steden op intitiatief van Hollands oudste stad Dordrecht aldaar op 19 juli bijeenkwamen om over de voortzetting van de strijd tegen Alva te beraadslagen. Pogingen van Boussu om bij verrassing Haarlem en Gouda in te nemen mislukten; alleen dankzij het strafexpeditieleger van Don Frederik kon het Hollandse stadje Naarden worden ingenomen en uitgemoord.
Met Don Frederik sloeg Boussu het beleg voor Haarlem, dat zeven maanden duurde. Pas nadat op 28 mei 1573 een geuzenvloot door de koninklijke vloot op het Haarlemmermeer werd verslagen en alle verbindingen van de stad met de buitenwereld waren afgesneden, moest Haarlem het hoofd in de schoot leggen. Vervolgens zou Hollands Noorderkwartier onderworpen moeten worden: Don Frederik richtte zijn leger tegen Alkmaar, terwijl Boussu de koninklijke vloot aanvoerde tegen de Geuzen op de Zuiderzee. Beide ondernemingen mislukten. Op 8 oktober 1573 droop het koninklijke leger bij Alkmaar af omdat de omgeving van de stad onder water was gezet. Op 11 oktober leed de vloot onder Boussu een nederlaag tegen de Geuzen onder Cornelis Dirckszoon van Monnickendam. Boussu en andere edelen gaven zich over en werden in Hoorn gevangengezet. Gedurende de drie jaren dat Boussu in detentie zat, is er regelmatig sprake van geweest hem te ruilen tegen andere gevangenen. Nadat Marnix van Sint-Aldegonde in handen van de Spaanse troepen was gevallen, liet Oranje onmiddellijk weten dat wat men aan Marnix zou misdrijven aan Boussu gewroken zou worden. Een andere illustere gijzelaar aan Spaanse zijde was Filips Willem van Oranje , de oudste zoon van Oranje, die door Alva naar Spanje op transport was gesteld. Van dit alles kwam echter niets door toedoen van de Pacificatie van Gent , de bevrediging van de Nederlanden tussen rebellerende en koningsgetrouwe gewesten. Nadat op 8 november 1576 de Pacificatie was gesloten, is Boussu een dag later naar de prins Willem van Oranje in Middelburg gebracht, waar hij 27 november aankwam. Vervolgens heeft Boussu zijn vrijheid herkregen.
Vermoedelijk hebben zijn besprekingen met Oranje hem tot een nationaalgezind partijganger van de prins gemaakt: katholiek, de koning getrouw, maar van de Spanjaarden afkerig. Toen op 9 januari 1577 de eerste Unie van Brussel werd getekend, een akkoord tussen de Staten-Generaal en de Raad van State ter waarborging van de Pacificatie van Gent, behoorde Boussu tot de pleitbezorgers daarvan. Een maand later verbleef hij in zijn voormalige stadhouderschap Utrecht, waar hij met Hierges de Spaanse bezetting van het Vredenburg wist over te halen de vesting te ontruimen, die daarop werd gesloopt. Vervolgens heeft hij in zijn voormalig stadhouderschap Holland een rondreis gemaakt langs de aan de koning trouw gebleven steden, om zich bij de Pacificatie van Gent (lees: het Holland van Oranje) aan te sluiten (Satisfacties van Amsterdam, Haarlem en Schoonhoven ). Hoewel hij aanvankelijk sympathie had voor Don Juan van Oostenrijk en zich in diens gevolg bevond nadat Don Juan zich had meester gemaakt van Namen, koos hij bij nader inzien voor de door de Zuidnederlandse hoge adel uitgenodigde Matthias van Oostenrijk als landvoogd. Bij de intrede van deze prins op 18 januari 1578 behoorde Boussu tot zijn gevolg. Hij maakte deel uit van het leger dat op 31 januari 1578 een nederlaag leed tegen Don Juan bij Gembloux, maar onder leiding van Boussu wist het leger van de Staten bij Rijmenam op 2 augustus 1578 het leger van Don Juan een halt toe te roepen. Toen hij op 21 december 1578 overleed was dit een gevoelig verlies voor de generaliteit.
Anton van der Lem
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden VIII, eerste stuk (Haarlem, 1867) 610-613 (s.v. Hennin)
Biographie Nationale de Belgique XXXII (Bruxelles, 1964) 63-66 (J. Lefèvre) (geeft als overlijdensdatum van de vader: 15 februari 1563)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen.
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek IX (Leiden, 1933) 90-93 (F. Wijdenes Spaans)
Boussu, Hensies et Quiévrain / [direction scientifique et coordination, Thérèse Cortembos]. – Sprimont (Belgique) : Mardaga, c2004. – 160 p. : col. ill., maps. ; 30 cm. – (Patrimoine architectural et territoires de Wallonie). Includes bibliographical references (p. 155). ISBN 2-87009-880-4
Le château de Boussu / Krista de Jonge (dir.) … [et al.] ; avec la collab. de Dominique Driesmans … [et al.] ; [éd. responsable: André Matthys]. – Namur : Ministère de la Région wallonne, 1998. – 207 p. : ill. ; 30 cm. – (Études et documents / Ministère de la Région wallone, Division du Patrimoine, Direction générale Aménagement du Territoire, Logement, Patrimoine. Monuments et sites ; 8). ISBN 2-87401-040-5
De slag op de Zuiderzee / door L. Appel. – Zutphen : Walburgpers ; Monnickendam : Vereniging Oud-Monnickendam, 1973. – 87 p. : ill. ; 23 cm. Uitg. in samenw. met de Vereniging Oud-Monnickendam. – Met lit.opg. ISBN 90-6011-062-5 pbk
Boussu’s gevangenschap te Hoorn (1573-1576) / P.N.M. Boon. In: West-Friesland’s “oud en nieuw”, ISSN 0925-5257: vol. 35 (1968), pag. 79-94.
Waterfestijn Hoorn ’57 : slag van Bossu op het Hoornse Hop, vlootschouw en admiraalzeilen voor de rede van Hoorn, wedstrijdzeilen voor ronde- en platbodemjachten, speedboatraces en waterski-demonstraties in de buitenhaven. – [Hoorn : W.S.V. Hoorn], 1957. – 16 p. ; 23 cm
P. van Gehuchten, Etude critique de la généalogie d’une famille montoise: les de Boussu, in: Annales du cercle archéologique de Mons, deel 63, 1954-1957, 293-314.
De troepen van Bossu dringen Rotterdam binnen, 9 April 1572 / tekst van J.W. de Jongh. – Groningen [etc.] : Wolters, [ca. 1919]. – 34 p. : ill. ; 24 cm. – (Schoolplaten voor de vaderlandsche geschiedenis)
Wibold de kloosterling : een verhaal voor de jongelieden, tijdens Bossu’s overrompeling van Rotterdam in 1572 / door E. Gerdes ; met platen. – Nijmegen : P.J. Milborn, [188-?] (Neerbosch : Weesinrichting). – 146 p., [2] bl.pl. : gekl. lithogr. ; 21 cm. Datering: niet in Brinkman. Schatting 188X. – Lithografieën gedrukt bij Emrik & Binger, [Haarlem]. Geb.
Histoire des bandes d’ordonnance des Pays-Bas / par Guillaume. – Bruxelles : Hayez, 1873. – 248 p. ; 28 cm. – (Mémoires de l’Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, ISSN 0770-7606 ; t. 40, [no. 4]): pag. 104: overlijdensdatum van de vader: 12 februari 1562
De nieuwe gedenksteen voor Lambert Melisz., bij gelegenheid der Bossu-feesten onthuld te Hoorn, den 14 October 1873 / A. van Eck. – Hoorn : Persijn, 1873
Maximiliaan de Hennin, graaf van Boussu, den 5den April 1572 : volkslied / tweestemmig gezet door G.S. van Krieken, J.Jzn.. – Amsterdam : Eckel, [1872]. – 3 p. : ill. ; .. cm
Rugtitel: 1 April 1572 – 1 April 1872, 3.
Lettres inédites de Maximilien de Hennin, Comte de Boussu, amiral de la mer, gouverneur général de Hollande et d’Utrecht etc. / publ. par J.L.A. Diegerick. – Utrecht : Kemink, 1857. – 64 p. ; 20 cm
Overdr. uit: Codex diplomaticus Neerlandicus ; 2e série, T. IV, 1e part.
Papen Ambachts Liedt, Voyse: Maxmilianus de Bossu, etc. – [S.l.] : [s.n.], [1632]. – 1 bl. ; plano. Geuzenliedje, op een smalle strook gedrukt. – Ook beschikbaar in microvorm. – Knuttel 4209a (onder 1632).
A brief and true rehersall of the noble victory and ouerthrow, which (by the grace of God) the Protestantes of the north partes of Holland had against the Duke of Alba, his ships of Amsterdam : with the taking of the Earle of Bossu, and their Admirall Bosshuysen, with diuers other gentlemen the xij. of October 1573. – [London] : Imprinted at London in Fleetestreat, at the signe of the faucon by Henrie Middelton, and are to be sold at his shop in S. Dunstones Churchyarde, anno 1573, Nouemb. 2. – [14] p. ; 15 cm. (8vo)
Imprint from colophon. – Signatures: A8(-A8). – Woodcut coat of arms on t.p. – Title page and text printed in black letter. – NUC pre-1956, NB 0794260.