Nederlands humanist, bemiddelaar tussen de godsdiensten
Cadzand (?), 24 augustus 1513 – Keulen, 3 februari 1566
Biografie
Georgius of Joris Cassander heet naar het Vlaamse eiland bij Brugge, maar of hij er ook geboren is, is niet zeker. Hij studeerde aan de universiteit van Leuven, waar hij in 1532 de titel Magister artium haalde. Hij doceerde vervolgens de humaniora in Gent en Brugge. Met de welgestelde Cornelius Wouters maakte hij studiereizen, waarbij hij zich o.a. inschreef in de theologische faculteit van Keulen (1544) en in Heidelberg (1546). Sinds 1549 woonde Cassander voornamelijk in Keulen. In de geest van Erasmus had Cassander veel kritiek op de katholieke kerk. Hij wilde echter proberen de verschillen tussen de godsdiensten vast te stellen om vervolgens de verschillende geloofsrichtingen met elkaar te verzoenen. In dit streven is hij altijd blijven volharden, op milde toon, zonder harde woorden met harde woorden te vergelden. Hertog Willem van Gulik liet zich voor zijn religieuse politiek door de ideeën van Cassander inspireren. De graaf van Horne hoopte de bemiddeling van Cassander in de Nederlanden te kunnen gebruiken en beval hem bij Willem van Oranje aan. Samen wilden zij Cassander in de Geheime Raad benoemd zien, om zijn tolerante ideeën in de Nederlanden ingang te doen vinden. In deze opzet slaagden zij echter niet. Ook de keizer wenste de positieve invloed van Cassander aan te wenden, maar vanwege Cassanders slechte gezondheid moest deze een uitnodiging om naar Wenen te komen afslaan. Cassander schreef over de belangrijke discussiestukken van zijn dagen, onder andere tegen de kinderdoop en over de toediening van de communie in beide gedaanten, dat wil zeggen dat ook leken uit de kelk mochten drinken. Hij probeerde tot een vergelijk te komen tussen protestanten en katholieken in zijn Consultatio de articulis religionis inter catholicos et protestantes controversis (1564). Dit werk verscheen in 1577, maar werd weldra op de Index geplaatst. Hugo de Groot echter, wiens streven hetzelfde was als dat van Cassander, bezorgde er in 1642 een nieuwe uitgave van. Hoewel Cassander de kritiek van vele protestanten op de katholieke kerk deelde (de almacht van de paus, de reliekenverering, het celibaat), is hij binnen de katholieke kerk overleden. Zijn herkomst uit de Nederlanden en zijn pleidooi voor een vreedzaam naast elkaar bestaan van verschillende religies maakten hem als het ware tot een ‘nationaal’ hervormer en leverden hem niet alleen de waardering op van tijdgenoten als Willem van Oranje en na deze van Hugo de Groot, maar ook van latere historici als Henri Pirenne. De Leidse universiteitsbibliotheek bezit een groot aantal brieven van tijdgenoten aan Cassander.
Anton van der Lem
Keuze uit zijn werken
De baptismo infantium, testimonia veterum ecclesiasticorum scriptorum, qui intra trecentos circiter annos à temporibus Apostolorum, hoc est, ab exessu Ioannis Apostoli, qui fuit annus plus paulò centesimus a Christus nasto nato, floruerunt … / Georgii Cassandri. – Coloniae : apud hæredes Arnoldi Birckmanni, 1563. – [120] p. ; in-8. – A-G 8 H 4 Hillerbrand 3686.
De sacra commvnione christiani popvli in vtraque panis & vini specie : sitne restitutio Catholicis hominibus optanda, etiamsi iuri diuino non simpliciter necessaria habeatur. Consultatio cuiusdam paci Ecclesiae optimè consultum cupientis. – [Köln], 1564. – 230 p. ; in-8. Auteur: Georgius Cassander. – Verscheen tijdens Cassanders verblijf in Keulen.
De communione sub utraque specie dialogus, una cum aliis superiore seculo scriptis et actis eodem facient / Georgius Cassander ; Geo. Calixtus collegit et edidit, …. – Helmest., 1642. – .. p. ; in-4
De articulis religionis inter Catholicos et Protestantes controversis consultatio / Georgius Cassander. – Lugduni, 1608. – .. p. ; in-8
Plaatsingscode UB Leiden: 583 G 7: 3 (geschreven in 1564 of 1565, voor het eerst gepubliceerd in Keulen, 1577).
Hugonis Grotii In consultationem G. Cassandri annotata / cum necessariis animadversionibus Andreae Riveti ; accessit tractatus de christianae pacificationis et ecclesiae reformandae vera ratione …. – Lugd. Batavor. : ex officina Elseviriana, 1642. – XXIV, 272; 117 p. ; 16 cm (8-o). Tractatus de christianae pacificationis … is afzonderlijk beschreven; zie: De vera christianae pacificationis et ecclesiae reformandae ratione / [scripsit Johannes Calvinus].
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden III (Haarlem, 1858) 221-226
Allgemeine Deutsche Biographie 4 (Leipzig, 1876) 59-61 (Ennen)
Biographie Nationale de Belgique III (Bruxelles, 1872) 364-367 (Aug. Van der Meersch)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Neue Deutsche Biographie 3 (Berlijn, 1957) 166 (Robert Haass)
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Nouvelle Biographie Nationale : niet opgenomen
Op weg naar tachtig jaar oorlog : het verhaal van de eeuw waarin ons land ontstond : over de voorgeschiedenis en de eerste fasen van de Nederlandse opstand / J.J. Woltjer. – [Amsterdam] : Balans, cop. 2011. – 498 p., [16] p. pl. : ill., krt. ; 24 cm/ Met lit. opg., reg. ISBN 978-90-5018-838-8 geb.
Canisius en Cassander : houwdegen ontmoet geleerde / Rob van de Schoor. In: Tijdschrift voor Nederlandse kerkgeschiedenis, ISSN 1388-3038: vol. 3 (2000), afl. 1 (mrt.), pag. 3-10.
Erasmianisch : die ‘Methode’, Konflikte zu lösen? : das Wirken Witzels und Cassanders / Barbara Henze. In: Erasmianism: idea and reality: (1997), p. 155-168.
The reception of Cassander in the Republic in the seventeenth century / Rob van de Schoor. In: The emergence of tolerance in the Dutch Republic: (1997), p. 101-115.
Opvattingen van enkele correspondenten van Grotius over Cassanders irenisme in de jaren rond 1616 / Rob van de Schoor. In: De Hollandse jaren van Hugo de Groot (1583-1621) : lezingen van het colloquium ter gelegenheid van de 350-ste sterfdag van Hugo de Groot (‘s-Gravenhage, 31 augustus-1 september 1995): (1996), p. 179-191.
Zestiende-eeuws godsdienstig irenisme beoordeeld in de negentiende eeuw : de waardering van Duifhuis en Cassander / [door] Rob van de Schoor. In: Documentatieblad voor de Nederlandse kerkgeschiedenis na 1800, ISSN 0923-7771: vol. 18 (1995), afl. 43 (nov), pag. 37-61.
The influence of Erasmus, Witzel and Cassander in the church ordinances and reform proposals of the United Duchees of Cleve during the middle decades of the 16th century / by John Patrick Dolan. – Münster : Westfalen, Aschendorff, 1957. – XVI, 119 p. ; 25 cm. – (Reformationsgeschichtliche Studien und Texte ; H. 83)
Blz. IX-XV: bibliografie. – Met bibliogr. verwijzingen en index.
Georgius Cassander en zijn oecumenisch streven / door Maria E. Nolte. – Nijmegen : Dekker & v.d. Vegt, 1951. – 254 p. : ill. ; 24 cm. Ook verschenen als proefschrift Nijmegen. – Met lit.opg., index en een samenvatting in het Engels.
Georg Cassander’s Ideen über die Wiedervereinigung der christlichen Confessionen in Deutschland / eine Studie von Max Birck. – Köln : Verlag der M. DuMont-Schauberg’schen Buchhandlung, 1876. – IV, 70 p. ; 24 cm
Specimen historico-theologicum Georgii Cassandri vitae atque operum narrationem exhibens / Jacobus Marange Assink Calkoen. – Amstelodami : H.W. Mooij, 1859. – X, 170 p. ; 22 cm. Proefschrift Utrecht.
Hvgonis Grotii Annales et historiæ de rebvs Belgicis. – Amstelædami, : ex typographejo Joannis Blaev, 1657. – [16], 569, [22] p. : portr. ; in-2. – *-2* 4 A-4E 4
Uitg. bezorgd door Cornelius en Petrus Grotius. Zie p. 18.