Buren, 19 december 1554 – Brussel, 20 februari 1618
Nederlands edelman, oudste zoon van prins Willem van Oranje
Biografie
Filips Willem is een beroemde persoonlijkheid geworden door het boek van de beroemde hispanist Johan Brouwer over de prins. Bij verschijning werd het boek onder vuur genomen door ondermeer de historicus N. Japikse, maar de vele drukken van de psychologiserende en mythologiserende karakterstudie van Filips Willem maken duidelijk dat Brouwer dit pleit heeft weten te winnen. Met Don Carlos deelt Filips Willem het tragische lot dat hen trof als oudste zonen van de twee hoofdrolspelers van het conflict.
Filips Willem werd in 1554 in Buren geboren als de zoon van de erfdochter van Maximiliaan van Buren, gravin Anna van Egmond. Zij was op 8 juli 1551 getrouwd met prins Willem van Oranje. In februari 1566 werd de jonge graaf van Buren ingeschreven als student aan de universiteit van Leuven en verkreeg er door ondermeer Cornelius Valerius een uitstekende beheersing van het Latijn. Hij sprak zijn moderne talen, disputeerde over theologie en kon paardrijden, jagen en schermen.
Op 14 februari 1568 werd hij door Alva opgehaald met de bedoeling hem naar Spanje te sturen voor zijn verdere opvoeding. Zoals zijn vader zou ook hij zijn jeugd dus niet doorbrengen in het huis van zijn ouders. Met een klein gezelschap dienaren en 24 Spaanse officieren verliet hij op 29 februari de Nederlanden per schip. Met hem reisde zijn gouverneur Wiltpergh, zijn kamerdienaar Moens en twee pages. Filips Willem vervolgde zijn studie aan de universiteit van Alcalá de Henares, waar hij tot 1578 bleef. Hij leefde er in relatief grote vrijheid. Ondanks dat het hem verboden was contact te onderhouden met zijn familie, zocht hij toch contact met zijn vader. Dit zou hem uiteindelijk zijn vrijheid kosten. Er zijn enkele brieven bekend die in het geheim verstuurd moesten worden. Filips Willem bleef zijn vader steunen, zij het niet openlijk. Hij zou eens een kapitein van de garde uit het raam hebben gegooid, toen deze zich negatief had uitgelaten over zijn vader. De kapitein overleefde de val niet, maar Filips Willem werd hier niet voor gestraft. De briefwisseling tussen vader en zoon werd echter ontdekt en men besloot Filips Willem minder vrijheid te gunnen. In 1578 werd hij opgesloten in het kasteel van Arévalo, ‘consumo yo mi triste vida tan miserablemente en esta fortaleza’: ik verteer mij trieste leven zo verdrietig in deze vesting. Daar zou hij blijven, totdat hij in 1595 de vrijheid verkreeg en naar de Nederlanden reisde in gezelschap van aartshertog Albertus van Oostenrijk . Deze zou later tot zijn beste vrienden gaan behoren. Over de rechtmatige bezittingen van Filips Willem voerde zijn zuster Maria een juridisch gevecht met hun halfbroer Maurits, die een deel van de bezittingen had ingenomen. In 1598 werd Filips Willem wel hersteld als prins van Oranje, na een langdurige strijd tegen de door Maurits benoemde gouverneur. Een jaar later deed hij zijn intocht in Orange. In 1606 huwde hij met de Franse prinses Eleonora Charlotte de Bourbon, prinses van Condé. Na de dood van zijn vader had hij ook de heerlijkheid Diest weer in handen gekregen. Daar zou hij later ook daadwerkelijk veelvuldig verblijven en hij ligt daar begraven in de Sint Sulpiciuskerk. De laatste tien jaar was de relatie met Maurits sterk verbeterd. In 1608 werd Filips Willem zelfs ingehuldigd als graaf van Buren en bij die gelegenheid bezocht hij ook Den Haag, waar hij tijdens een vergadering van de Staten-Generaal het woord kreeg. Een jaar later kwam het tot een overeenkomst tussen Filips Willem en Maurits, vooral dankzij de toegeeflijkheid van Filips Willem, die ondermeer zijn rechten op de Luxemburgse goederen liet varen. Ook zal hebben meegespeeld dat Filips Willem geen kinderen had en de erfenis zodoende naar Maurits zou gaan. Al zou na de dood van de altijd katholiek gebleven Filips Willem in 1618, diens erfenis nog lange tijd een grote rol spelen in de familie. De eis betreffende de vrijlating van Filips Willem komt ondermeer ter sprake in de Apologie van Oranje en in de Pacificatie van Gent (1576).
Raymond Fagel
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden VI (Haarlem, 1859) 94-98 (Filips Willem)
Biographie Nationale de Belgique : niet opgenomen
Diccionario de Historia de España (Madrid, 1952) II, 713-715
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen.
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek I (Leiden, 1911) 1411-1414 (P.J. Blok) (Philips Willem)
Dek, Genealogie van het vorstenhuis Nassau , 77
Ditzhuyzen, Oranje-Nassau: een biografisch woordenboek , 93-95
Philips Willem : een verloren zoon van Willem van Oranje / P.J. Schipperus. – Utrecht : Uitgeverij Omniboek, 2018. – 494 pp., 16 pp. platen, illustraties, 25 cm. Met literatuuropgave, register.
Petra van Houtte, ‘”Poner una pica en Flandes”. Filips-Willem van Nassau, prins van Oranje (1554-1618) en zijn familiale belangen en contacten in Noord en Zuid’, in: L. De Frenne en L. Duerloo, Verscheurd of verbonden? Adel in Noord en Zuid (1568-1648 (Maastricht, 2011) 11-22.
Filips Willem, prins van Oranje, heer van Diest, 1554-1618 /Michel Van der Eycken red. Met bijdragen van Miet Adriaens, Ziggy Adriaensens, Hans Cools, Gustaaf Janssens, Johan Van der Eycken, Michel Van der Eycken, Petra Vanhoutte. – Amsterdam : Amsterdam University Press. – 196 p. : gekleurde ill. ; 20 p. ISBN 978 94 6298 853 8.
Oranje-Nassau, Prins Filips-Willem en Diest / door Michel Van der Eycken. – Diest : Vrienden van de Sint-Sulpitiuskerk vzw, 2010. – 74 p. ; 24 cm. – (Jaarboek / Vrienden van de Sint-Sulpitiuskerk vzw ; 2010)
Plaatsingscode UB Leiden: 8619 G 7
De ontvoering van Philips Willem : prins van Oranje, graaf van Buren / [tekst & tek.: Roelof Wijtsma]. – Utrecht : De Banier, cop. 2006. – 50, [11] p. : gekleurde ill. ; 28 cm. Uitg. in samenw. met museum ‘Buren & Oranje’. – Eerder verschenen in: GezinsGids : christelijk blad voor het gezin = ISSN 0165-4934. ISBN 978-90-336-2841-2 geb.
The Catholic Nassaus in Brussels and Their Buildings / Koen Ottenheym. In: Albert & Isabella, 1598-1621 : essays: (1998), p. 185-190.
Philips Willem Graaf van Buren, Prins van Oranje, in Spanje, 1568-1595 / J.Ph.S. Lemmink. In: Jaarboek Oranje-Nassau museum, ISSN 0922-775X: (1995 [versch. 1996]), pag. 7-37.
“Un moço muy cuerdo, modesto y honesto”, Philips Willem, graaf van Buren, prins van Oranje in Spanje (1568-1595) / J.Ph.S. Lemmink. – Nijmegen, 1986. – 2 dln. : ill. ; 30 cm. Doctoraalscriptie Nijmegen.
De terugkeer van Filips Willem / P. Scherft. In: Spiegel historiael : maandblad voor geschiedenis en archeologie, ISSN 0038-7487: vol. 17 (1982), pag. 2-7.
Orange & Oranje / P.F.O.R. Sickinghe. – Baarn : De Boekerij, 1969. – 71 p. : ill. ; 21 cm. Gedrukt in een opl. van 1000 ex.
Philips Willem van Oranje / W.C. Mees. – ‘s-Gravenhage [etc.] : Nijgh en Van Ditmar, [1964]. – 126 p. : ill. ; 25 cm. Met lit. opg. – Index.
Het verblijf van Prins Filips Willem te Rome in 1595 / J.J. Poelhekke. In: Archief voor de geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland, ISSN 0003-8326: vol. 4 (1962), pag. 28-49.
Ziekte en overlijden van Filips Willem, Prins van Oranje, 19 en 20 Februari 1618. Een bijdrage tot de geschiedenis van zijn doodsoorzaak blijkens berichten van tijdgenoten / A. Hallema. In: Bijdragen tot de geschiedenis der geneeskunde, ISSN 0921-2817: vol. 36 (1956), pag. 39-43.
Oranjevorsten in ballingschap : van Dillenburg en Londen uit voor vrijheid en recht / door A. Hallema ; inl. van F.A. Brunklaus. – Maastricht : Leiter-Nijpels, [1947]. – XXI, 360 p. : ill. ; 23 cm. Met lit.opg.
Nieuws over Philips Willem, Prins van Oranje-Nassau? / door N. Japikse. In: Bijdragen voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde, ISSN 0920-5284: vol. rks 8: 2 (1940-1941), afl. 3-4 (1941), pag. 145-157.
Philip Wilhelm : fra inkvisitionens Spanien / efter et gammelt Spansk manuskript af Johan Brouwer. – [København] : Erichsen, 1942. – 336 p. ; 22 cm. Vert. van: Philips Willem. 1940.
Philips Willem, de Spaansche Prins van Oranje / naar een oud Spaansch handschrift door Johan Brouwer. – Zutphen : Thieme, 1940. – XII, 368 p. ; 22 cm
P.J. Blok, ‘Nog eens Philips Willem van Oranje’, Bijdragen voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde 2 (1925), 123-126.
Philips Willem van Oranje’s gevangenschap in Spanje / P.J. Blok. In: Bijdragen voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde, ISSN 0920-5284: rks5, vol. 8 (1921), pag. 1-13.
Philips Willem van Oranje nogmaals aan het Spaansche hof, ten jare 1602 / door Gisbert Brom. – [S.l.] : [s.n.], [ca. 1913]. – 16 p. ; xx cm. Overdr. uit: Bijdragen en mededeelingen van het historisch genootschap, dl. 34, p. 500-515.
Filips Willem, prins van Oranje / door Johannes Pieter van Cappelle. – Te Haarlem : bij Vincent Loosjes, 1828. – [III], 263 p. : ill. ; 22 cm. Achteraan: Hand. v.d. jaarl. verg. v.d. Maatsch. d. Ned. Letterk. 1830, waarin een levensbericht van Cappelle. – Saakes 8 (1828), p. 444.
Histoire de Guillaume de Nassau, prince d’Orange … / avec des notes politiques … . Par Amelot de la Houssaye. – Londres [i.e. Parijs?] : aux dépens de la Compagnie, 1754. – 2 dl. ; in-12. Heruitg. van : Louis Aubery du Maurier, Mémoires pour servir à l’histoire de la republique des Provinces-Unies. Uitgeg. door abbé Sépher. – Titel dl. 2: Histoire de Philippe-Guillaume de Nassau.
Lettre sur le sujet de la Succession d’Oranges. – [S.l. : s.n.], 1706. – 28 p. ; in-12. Over de verdediging van de rechten van prins Willem Hyacinth van Nassau-Siegen op de bezittingen van Filips Willem van Oranje. – Knuttel 15526.
Uitspraak vanden Rade ende Leenhove van Brabandt : waarbij de door Philippe Emanuel de Croy Grave van Solre bij de Cancellerye van Brabandt tot Brussel aanhangig gemaakte eisch om in het bezit gesteld te worden van de nalatenschap van Philips Willem van Oranje, nietig wordt verklaard. Gedagt. 21 Jan. 1658. (Met den Nederl. leeuw boven den aanhef.) Het adres is afgesneden. – [S.l. : s.n.], [1658]. – … cm
in-plano, een blad.
[Gravure van het doodsbed van Philips Willem, prins van Nassau]. – Brvxellae, : ex officina Hvberti Antonii …, 1618. – 1 p. : ill. ; in-2. – [A]1
Onderschrift: Aspice. viator. Hic. iacet. Philip. Gvuillielmvs. princeps. Avricæ, comes. Nassaviæ. et. Bvræ. ÿ&c. … – Muller Suppl. 1318A.
Verdeylinge tusschen de drie princen Philips Willem, prins van Orangien, prins Maurits en prins Fredrick Hendrick … : gemaeckt in den Hage den 27 Junii. – [S.l.], [1609]. – .. p. ; in-4.
Corte beschrijvinghe vande entree der doorluchtichster coninghinne Marguarita van Oostenrijck, binnen Valenchen … : Met een cort verhael van die heerlijcke entree gheschiet door … den prince van Orangien in syne steden ende heerlijcheden, den 11. Meert, anno 1599. – Brussel : Rutgert Velpius [i.e. Amsterdam : Cornelis Claesz.], 1599. – [8] p. ; in-4 Knuttel 1083. – TB 2896.
Plaatsingscode UB Leiden: THYSPF 1088