?, ca. 1539 – Brussel, 11 februari 1570
In elke biografie van graaf Lamoraal van Egmond komt deze man voor, maar zelden met zijn naam. Als de graaf wordt onthoofd op 5 juni 1568 op de Grote Markt te Brussel, gebeurt dat in aanwezigheid van de provoost van politie, die bij elke executie ambtshalve aanwezig is, zittend te paard en voorzien van de justitiële rode staf. Deze man heette Jean Grauwels of Jan Grovels, bijgenaamd Spel of Spelleken, naar de stok in zijn handen. Het was een carrièremaker die aan het hof gekomen was via de vorstelijke stallen en die ook als houtvester in het Zoniënwoud had gewerkt. In 1566 kwam hij als luitenant in dienst bij het provoostschap, te vergelijken met een opsporingsdienst. Op 15 december 1567 werd hij proost der maarschalken – prévôt des maréchaux – wat zoveel wil zeggen als hoofdcommissaris van politie. In die functie bleek hij een bloedhond te zijn, die fervent jacht maakte op aanhangers van de hervormde godsdienst. Daarbij ging hij zijn boekje ver te buiten door zelf tot arrestatie en veroordelingen over te gaan, door afpersing of door het vrijlaten tegen betaling. In de jaren 1567 tot en met 1569 zou hij bij meer dan 3300 terechtstellingen aanwezig zijn geweest. Hoewel Alva en Granvelle aanvankelijk zeer ingenomen met hem waren, gingen de excessen van Grauwels zelfs hen te ver. Op last van de Raad van Beroerten werd Grauwels ook zelf gearresteerd en ter dood veroordeeld. Op 11 februari 1570 is hij in Brussel opgehangen.
Anton van der Lem
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden : niet opgenomen
Biographie Nationale de Belgique 33 (Bruxelles, 1966) (Robert Van den Haute)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Lamoraal van Egmond / W.C. Mees. – Assen : Van Gorcum etc., 1963. – 293 p., [15] p. pl. : ill. ; 25 cm. – (Van Gorcum’s historische bibliotheek ; nr. 70)
Met lit. opg., pag. 261-262
Le conseil des troubles / par Alphonse L. E. Verheyden. – Flavion-Florennes : Ed. Le Phare [etc.], 1981. – 356 p. : ill. ; 20 cm. – (Histoire du protestantisme en Belgique et au Congo Belge ; t. 11) Lit.opg. – Index
Robert Van den Haute, Une âme damnée du duc d’Albe: Jean Grauwels dit Spelleken, in: Le Folklore brabanon, nr. 162, juin 1964, 156-231
Nog opzoeken in: Edmond Poullet ed., Correspondance du cardinal de Granvelle, 1565-1586 (12 dln., Bruxelles, 1877-1896)
Friedrich Schiller, Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung (oorspronkelijke uitgave: Leipzig, 1788) in: Schillers Werke : Nationalausgabe XVII: Historische Schriften : erster Teil. Karl-Heinz Hahn ed. (Weimar, 1970), S. 310,14: Der Grand Prevot des Hofs, einen rothen Stab in der Hand, sass zu Pferde am Fuss des Gerüstes.