Frans theoloog, eerst priester, daarna predikant, daarna weer katholiek.
La Ferté-Alais, ? – Vlaanderen, ca. 1608
Biografie
Deze merkwaardige Franse theoloog wordt hier opgenomen omdat Friedrich Schiller hem vermeldt in diens Geschichte des Abfalls der Vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung . De man was enige tijd in (Frans) Vlaanderen werkzaam als gereformeerd predikant. Launoy (ook geschreven als Launay) werd geboren als kind van eenvoudige ouders in La Ferté-Alais, ten zuiden van Parijs (bisdom Sens). Hij werd tot priester gewijd en promoveerde tot doctor in de theologie. Maar in 1560 zweerde hij zijn geloof af in Genève, en trad hij in het huwelijk. Omstreeks het midden van de jaren zestig moet hij in Vlaanderen hebben gepreekt, zoals Florentius vander Haer meedeelde. Volgens deze zou Launoy zich tegen betaling als wonderdokter hebben voorgedaan, dat wil zeggen dat mensen voorwendden door hem genezen te zijn. Nadien werd hij genoemd als predikant in Heidelberg (1573) en Sedan (jaar onbekend). In deze stad werd hij veroordeeld vanwege ongewenste betrekkingen met een nichtje. Omdat hij zich uit de voeten gemaakt had, werd zijn beeltenis symbolisch aan de galg gehangen. Launoy zelf ontkwam naar Parijs, waar hij zich niet alleen met de katholieke kerk verzoende (1576), maar door de katholieke partij werd binnengehaald als medestrijder. Begunstigd door het machtige geslacht van De Guises werd hij weldra kanunnik van de kerk van St. Germain te Soissons en naar alle waarschijnlijkheid ook pastoor van de St. Merry te Parijs. Vanaf die tijd maakte hij zich met name verdienstelijk als propagandist van de katholieke Liga en werd hij op zijn beurt hard aangevallen door protestantse auteurs. Launoy manifesteerde zich als een van de meest fanatieke deelnemers van de Raad van Zestien (1589), de voorzitters van de zestien kwartieren van Parijs. Ook fungeerde hij als censor van de Zestien, die nauwkeurig toezagen op wat er in Parijs op de pers gelegd mocht worden. Maar Launoy was ook een windvaan die met de heersende wind meedraaide, waarover geschiedschrijvers als De Thou en Bayle zich negatief uitlieten. Aan de dictatuur van de Liga kwam een einde toen op 28 november 1591 de hertog van Mayenne de stad binnentrok. Deze liet enkele leden van de Liga onthoofden, maar nam Launoy met zich mee toen hij op 11 december 1591 de stad Parijs verliet. Met het aan de macht komen van de partij van koning Hendrik IV werd de Franse grond Launoy te heet onder de voeten en nam hij de wijk naar Vlaanderen, waar hij ergens omstreeks 1608 overleden zou zijn.
Anton van der Lem
Werken
Défense
Défence de Matthieu de Launoy & d’Henry Pennetier … contre les fausses accusations & perverses calomnies des ministres de Paris, Sedan …
Paris. de la Nouë. 1578.
Réfutation
La Refutation des fausses suppositions et perverses applications d’aucunes sentences des saintes escritures, desquelles les ministres se sont servis en ce dernier temps, à diviser la Chrestienté : avec une exhortation auxdits ministres d’eux reunir [et] r’amener leurs auditeurs à l’Eglise Catholique Apostolique [et] Romaine, de laquelle ils ne se devoient pas separer / Matthieu de Launoy. – A Dovay, de l’imprimerie de Jean Bogard, 1578
Göttingen: Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek 8 TH IREN 70/10
Déclaration et réfutation
La déclaration et réfutation des fausses suppositions et perverses applications d’aucunes sentences des sainctes Ecritures, desquelles les ministres se sont servis en ce dernier temps, etc par Matthieu de Launoy et H. Pennetier. Paris : Guill. de la Noue , 1578
Le Mans: Médiathèque Aragon, TH 8* 5080 Fonds anciens
Declaration et refutation des fausses suppositions et perverses applications des sentences de l’Ecriture. 1579 (Paris : de la Noue)
Avignon, Bibliothèque Municipale, 8 17457 Théologie
La Declaration et Refvtation des favsses svppositions et perverses applications d’avcvnes sentences des sainctes Escritures… par Mathieu de Launoy et Henry Pennetier, nagueres Ministres de la pretenduë Religion Reformée : et a present retournez au gyron de l’Eglise Chrétienne et Catholique… , 1582 (Paris : Guillaume de la Nouë)
Troyes, Bibliothèque Municipale, i.15.6819 Théologie
Examen et réfutation
Examen et réfutation générale de la doctrine des hérétiques de ce temps suyvans le Zuin-Calvinisme, nommez en France Huguenotz, etc par Matthieu de Launoy. Paris : Guill. de la Noue , [s. d.] (1580?).
Le Mans: Médiathèque Aragon, TH 8* 5070 Fonds anciens; Nice: BMVR Louis Nucéra, XVI-76 XVIème siècle
Examen et refutation de la doctrine des heretiques., 1586 (Paris : de la Noue)
Avignon: Bibliothèque Municipale, 8 – 20859 Théologie
Réplique chretienne
Replique chretienne en forme de commentaire sur la reponse tiree du dehors de la moëlle des S. Ecritures,… Livre… par lequel la malice des heretiques est plus à plein découverte, & leurs arguments plus vivement refutez. , 1579 (Paris : Guillaume de La Nouë)
Nice: BMVR Louis Nucéra, XVI-75 XVIème siècle; Bibliothèque Sainte-Geneviève: D 8 SUP. 13.434 Rés.
L’ouvrage es réimprimé en 1583 chez le même éditeur avec quelques variantes typographiques et des corrections:
Replique chretienne Etc. , 1583 (Paris : Guillaume de la Noue)
Avignon: Bibliothèque Municipale, 8 17459 Théologie; Bibliothèque Sainte-Geneviève: D 8 4471 inv. 5421.
Frank Lestringant (zie Literatuur) toonde aan dat de voorbeelden van wreedheid door de hugenoten, beschreven in de Réplique chrétienne zijn overgenomen door Richard Verstegan in diens Theatrum crudelitatum haereticorum nostri temporis (Antverpiae : apud Adrianum Huberti, 1587) en zijn vele herdrukken.
Réponse chretienne
Response chrestienne, aux calomnies et renouvelles faussetez de deux apostats, Matthieu de Launoy, prestre, et Henry Pennetier, nàgueres ministres, et maintenant retournez à leur vomissement. [Genève], 1580.
Reponse chretienne a vingt-qvattre articles pleins de blasphemes et absvrditez dressez par Pierre Pineau, dit Desaigues, predicant Zwin-Caluinian, contre l’article de la surnaturelle et miraculeuse Transsubstantation du pain et du vin au Corps glorieux de nôtre Seigneur Iesu-Christ, en la saincte et sacrée Eucharistie… par Mathieu de Launoy… 1581 (Paris : Guillaume Chaudiere)
Avignon: Bibliothèque Municipale, 8 – 21843 Théologie; Troyes: Bibliothèque Municipale, i.15.6819 Théologie
Remonstrance
Remonstrance. Contenant une instruction Chrestienne de quatre poincts à la Noblesse de France, laque / Paris / N. Nivelle et Rolin Thierry / 1590, 1591.
Paris: BNF, …;
De Remonstrance is schaamteloos geplunderd uit het werk van Jean de Caumont.
Nederlandse uitgaven
Die verclaringhe ende verworpinghe van het valsch verstant ende quaet misbruycken van sommige sententien der heyligher Schriftueren, de welcke de ministers misbruyct hebben in dese laetste tijden, om te scheyden ende te beroeren de christenheyt, … / Door Matth. van Launoy en Hend. Pennetier ; Nu corts overgheset in onse nederl. tale. – Antwerpen : by Hendr. Wouters, 1578. – in-8
Plaatsingscode UB Amsterdam: 1190 H 40
Die verclaringhe ende verworpinghe van het valsch verstant ende quaet misbruycken van sommige sententien der heyliger Schriftueren, de welcke de ministers misbruyct hebben in dese laetste tijden, om te scheyden ende te beroeren de christenheyt, … / Door Matth. van Launoy en Hend. Pennetier ; Nu corts overgheset in onse nederl. tale. – Antw. : by Henr. Wouters, 1579. – in-8.
Plaatsingscode UB Amsterdam: 969 B 10
Literatuur
Launoy is niet opgenomen in de Belgische en Nederlandse biografische woordenboeken.
Dictionnaire de Biographie Française XIX (Paris 2001) 1356-1357
Lumière des martyrs : essai sur le martyre au siècle des Réformes / Frank Lestringant. – Paris : Honoré Champion, 2004. – 277 p. : ill. ; 23 cm. – (Études et essais sur la Renaissance, ISSN 1164-6152 ; 53). Met lit.opg. en index. ISBN 2-7453-1051-8. Launoy: pp. 115, 158-160, 164-168, 178-181.
Le parti de Dieu : étude sociale et politique des chefs de la Ligue parisienne, 1585-1594 / Elie Barnavi. – Bruxelles [etc.] : Nauwelaerts, 1980. – 388 p. ; 24 cm. – (Publications de la Sorbonne. Nouvelle série recherches ; 34) (Travaux du Centre de recherches sur la civilisation de l’Europe moderne / Université de Paris IV, Paris-Sorbonne ; fasc. 20) Literatuuropgave: p. 349-357. ISBN 2-85944-017-8, passim.
Florentii vander Haer, de initiis tvmvltvvm Belgicorvm : ad serenssimvm D.D Alexandrvm Farnesivm Parm et Placenti dvcem libri dvo … – Dvaci : ex officina Ioannis Bogardi, 1587. – [2], 330 p. ; in-8. – A-V 8 X 6. Adams, H 5. Herdrukt: Florentii Vander-Haer de initiis tvmvltvvm Belgicorvm, : ad sereniss. principem Alexandrvm Farnesivm, Parm et Placenti ducem, libri dvo … – Editio secvnda. – Lovanii : ex officina Ivdoci Coppenii, 1640. – [2], 490, [4] p. ; in-8. – )( 8 B-2H 8. Hierin hoofdstuk 19 van boek I.