Nederlands edelman, lid van het Verbond der Edelen, maar teruggekeerd onder Filips II.
Mechelen, 1543 – Comorn (Hongarije), 12 augustus 1594.
Biografie
Karel of Charles van Mansfeld was de zoon van Pieter Ernst van Mansfeld en diens eerste vrouw, Margaretha van Brederode. In zijn jeugdjaren deelde hij de kritiek van zijn standgenoten op kardinaal Granvelle en deed hij naar hartelust mee aan de acties van het Verbond der Edelen. Toen Egmond naar Spanje ging om de koning op de hoogte te brengen van de situatie in de Nederlanden, was Mansfeld een van de edelen die de graaf tot in Kamerijk begeleidden. Hier tekende hij met Brederode en enkele andere medestanders een verklaring met bloed, dat zij de graaf zouden wreken als deze in Spanje iets mocht overkomen. Er deed zich bovendien een scene voor aan het hof van aartsbisschop Maximiliaan van Bergen . Toen Karel van Mansfeld tijdens een woordenwisseling van de aartsbisschop met Hendrik van Brederode tussenbeide wilde komen, wekte hij zelf de irritatie van de kerkvorst op. Mansfelt trok zijn degen en kon door de omstanders slechts met moeite in bedwang gehouden worden. In hetzelfde jaar vergezelde hij zijn vader over zee naar Portugal, waar zij prinses Maria van Portugal gingen ophalen, die in Brussel in november 1565 zou trouwen met Alexander Farnese.
Terug in de Nederlanden ondertekende hij het Eedverbond der Edelen: een van de oorspronkelijke handtekeningenlijsten toont nog zijn naam. Zijn streng katholieke en koningsgezinde vader was hier echter niet van gediend en dreigde Karel te onterven als hij zijn activiteiten binnen het Verbond niet staakte. In een brief van 21 juni 1566 aan Thomas Armenteros probeerde Karel weer bij de landvoogdes in het gevlij te komen. Dit had succes, want aan het eind van het jaar werd hij door haar benoemd tot kolonel van een aantal compagnieën die door zijn vader gelicht waren. Vervolgens nam hij deel aan de belegering van Valenciennes, waar de calvinisten zich meester hadden gemaakt van de macht. Op 8 oktober 1567 had hij zich weer eens beledigd gevoeld en bij een duel zijn opponent om het leven gebracht. Zijn vader gelastte hem zich onmiddellijk uit de voeten te maken en Karel zocht daarom een goed heenkomen naar Frankrijk, ook om toch eventuele repercussies van het bewind van Alva te ontgaan. Onder Requesens durfde Karel zijn diensten weer aan de koning aan te bieden, maar vergeefs. Pas Don Juan nam Mansfeld weer in dienst van de koning aan. Onder Don Juan en diens opvolger Alexander Farnese fungeerde Mansfeld als onderbevelhebber en nam hij deel aan de krijgsbedrijven overal in de Nederlanden, maar eveneens onder Farnese in Frankrijk. Herhaaldelijk kreeg ook hij te maken met muitende Spaanse soldaten, die vonden dat Karel van Mansfeld hen onmenselijk behandelde. Dit bracht hem in conflict met de graaf van Fuentes , die hem van plichtsverzuim beschuldigde. Toen Fuentes tijdelijk tot gouverneur-generaal werd benoemd, hield Karel van Mansfeld het voor gezien. Met een deel van zijn troepen ging hij over in dienst van keizer Rudolf, om deze in de strijd tegen de Turken te steunen. Hij nam deel aan de belegering en inname van Esztergom, maar is kort daarna overleden.
Karel van Mansfeld huwde in Frankrijk met Diane de Cossé, dochter van Karel I, graaf van Brissac, maarschalk van Frankrijk. Nadat zij door hem op overspel was betrapt, liet hij haar met de schuldige neersteken. In tweede huwelijk trouwde hij met Maria-Christina van Egmond, de vijfde dochter van Lamoraal van Egmond. Zij was al weduwe van twee echtgenoten: eerst van Eduard van Bournonville, heer van Capres of Caprées, graaf van Henin, en vervolgens van Willem van Lalaing, graaf van Hoogstraten.
Anton van der Lem
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XII (Haarlem, 1869) 153-154
Biographie Luxembourgeoise : Histoire des hommes distingués originaires de ce pays 1 (Hildesheim, 1972) 402-403: Karel een buitenechtelijke zoon, nadien door Pieter Ernst gelegitimeerd. De moeder was Anne de Benzeraedt wonend in een gelijknamige adelijke hofstede in de heerlijkheid Mersch. Hier geen melding van de sympathieën van Karel voor het Verbond der Edelen.
Biographie Nationale de Belgique 13 (Bruxelles, 1894-1895) 359-368 (P. Henrard)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen
Nouvelle Biographie Nationale : niet opgenomen
Warhafftige Beschreibung, von der Statt Wachtendungh : wie unnd welcher Gestalt … dieselb widerumb, wegen Kön. May. durch den Graffen von Mansfelt, belägert, beschossen, und den XX Decembris Anno 88 erobert ist worden : hierbey wirdt auch angezeigt, was für ein Raub Martin Schenck, vor der Statt Deventer, gethan hat. – Zu Cöllen : durch Niclaus Schreiber, 1588. – [8] p. : ill. ; 20 cm. Van Someren 146. – VD 16.1, W227.