Graaf van Palts-Simmern, Heer van Palts-Lautern, regent van de Keur-Palts, Hertog van Étampes.
Simmern, 7 maart 1543 – Heidelberg, 16 januari 1592
Biografie
Als derde zoon van keurvorst Friedrich III van de Palts groeide Johan Casimir op in het epicentrum van het calvinisme in het Heilige Roomse Rijk. Friedrich III, die rond 1560 steeds meer sympathie begon te krijgen voor hervormd gedachtegoed, maakte van Heidelberg een internationale calvinistische ontmoetingsplaats. In tegenstelling tot zijn oudere broer deelde Casimir de religieuze overtuiging en transnationale politieke agenda van zijn vader.
Gedurende de jaren 1560 en 1570 wierp Johan Casimir zich op als voorvechter van transnationale Protestante verbondenheid en als beschermer van wat hij zijn ‘verdrukte geloofsgenoten’ noemde. Hij was ervan overtuigd dat protestanten door heel Europa werden bedreigd door katholieke agressie, die alleen door samenwerking op internationaal niveau het hoofd geboden kon worden. Hij onderhield nauwe banden met de protestante leiders in het Heilige Roomse Rijk en daarbuiten, onder andere de leiders van de hugenoten in Frankrijk en de protestante factie aan het Engelse hof. Tussen tenminste 1567 en 1578 had hij ook frequent contact met Willem van Oranje. Hij nam deel aan verschillende pogingen om tot een formele alliantie tussen protestante vorsten uit heel Europa – luthers, calvinistisch en anglicaans – te komen. In 1564 poogde hij zelfs zijn internationale agenda kracht bij te zetten door zich op te werpen als huwelijkskandidaat voor koningin Elizabeth I van Engeland. Van dit plan kwam echter niets terecht.
Met de uitbraak van de Franse Religieoorlogen in 1562 en de Nederlandse Opstand in 1568 leken zijn angsten uit te komen, maar ontstond ook de gelegenheid om het zwaard op te nemen voor zijn overtuiging. In het najaar van 1567 trok hij met een leger Duitse huurlingen de Franse grens over om de hugenoten te hulp te schieten. Een tweede militaire campagne in Frankrijk volgde in 1575. In 1578 groeide aan het Engelse hof de overtuiging dat er ingegrepen moest worden in de Nederlandse Opstand. Wars van directe militaire interventie besloot Elizabeth I door middel van het financieren van derden haar stempel op de Opstand te drukken. Van Casimir werd verwacht dat hij met Engels geld de Staatse troepen met cavalerie zou komen versterken. Geplaagd door geldgebrek kwam er van zijn militaire ambities weinig terecht. Uiteindelijk belandde in Gent, waar hij geestverwanten vond in het radicaal calvinistische bestuur van de stad. In 1579 werd hij door Elizabeth naar Engeland gehaald, waar hij werd gefêteerd en zelfs tot ridder in de Orde van Kousenband werd gemaakt.
In de historiografie wordt er op verschillende manieren gedacht over Casimirs motieven. Waar sommigen hem primair zien als een avonturier en vechtersbaas, beschouwen anderen hem als een overtuigd calvinist die bereid was de vijanden van zijn geloofsgenoten te vuur en te zwaard te bestrijden. Zijn bijdrage aan de Opstand wordt alom beschouwd als negatief. Charles Wilson noemt hem zelfs ‘brainless’ en een ‘basement bargain’ bondgenoot (pp. 61-62). Op militair vlak droeg hij amper iets bij en door zijn omgang met militante calvinisten in Vlaanderen frustreerde hij Oranjes pogingen om een anti-Spaanse alliantie op te bouwen onder protestanten en katholieken. Bovendien gebeurde dit alles op een moment waarop het betrekken van buitenlandse strijdkrachten bij de Opstand op zijn minst gevoelig lag. Maar ondanks het gebrek aan concrete successen speelde Casimir als aanjager van transnationale protestante solidariteit wel degelijk een significante rol in de Franse Religieoorlogen en de Nederlandse Opstand.
Jonas van Tol
25 juli 2020
Literatuur
V. Press, ‘Johann Casimir’, Neue Deutsche Biographie , 10 (1974), 510-513.
J. Raitt, ‘The Elector John Casimir, Queen Elizabeth and the Protestant League’, in D. Visser (ed.), Controversy and Conciliation: The Reformation and the Palatinate, 1559-1583 (Allison Park, 1986), 117-145.
B. Vogler, ‘Le rôle des Électeurs Palatins dans les Guerres de Religion en France (1559-1592)’, Cahiers d’Histoire , 10 (1965), 51-85.
F. von Bezold, Briefe des Pfalzgrafen Johann Casimir mit Verwandten Schriftstücken (München, 1882).
Charles Wilson, Queen Elizabeth and the Revolt of the Netherlands (Berkeley, 1970).
David Scott Gehring, Anglo-German Relations and the Protestant Cause: Elizabethan Foreign Policy and Pan-Protestantism (Londen, 2013).
Jonas van Tol, Germany and the French Wars of Religion, 1560-1572 (Leiden, 2018).