Hoogstraten?, ca. 1540? – Groningen, 23 juli 1581, begraven in de Sint-Martinikerk
Baron van La Ville, graaf van Rennenberg ( Limburgse heerlijkheid nabij Sittard en Valkenburg) door schenking van oom Herman van Rennenberg inter vivos (1577)
Het verraad van Rennenberg aan burgemeester Hillebrands. Prent vervaardigd door Reinier Venkeles (1741-1816). De graaf van Rennenberg, inmiddels overgegaan naar Spaanse zijde, verzekert het stadsbestuur van Groningen tijdens een maaltijd bij burgemeester Hillebrands van zijn trouw aan de Staten met een handdruk. Rijksmuseum Amsterdam , objectnummer: RP-P-OB-79.828
Biografie
Joris van Lalaing werd vooral bekend door ‘het verraad van Rennenberg’. Hij was de jongste zoon van Filips van Lalaing en Anna van Rennenberg, en jongere broer van Antoon van Lalaing, graaf van Hoogstraten en medestander van Willem van Oranje. Zijn carrière nam pas echt een start toen hij na de Pacificatie van Gent in het najaar van 1576 door de Staten-Generaal als stadhouder van Friesland en Groningen werd benoemd. Hij ondertekende ook de Unie van Utrecht in januari 1579. Toch startte hij nauwelijks twee weken later ook onderhandelingen met vertegenwoordigers van het Habsburgse gezag over een eventuele verzoening met de koning. Na negen maanden onderhandelen zou hij zich bereid verklaren tot verzoening. Op 3 maart 1580 nam hij Groningen in en verklaarde de provincie meteen koningsgezind; Friesland volgde niet in die keuze.
Die stap van Joris van Lalaing is daarna door tijdgenoten en in de nationalistische negentiende-eeuwse historiografie als ‘verraad’ beschouwd, maar de volte-face kan ook als een eerder gewone verzoening van een edelman met zijn landsheer worden geïnterpreteerd. Het ‘verraad’ of de ‘verzoening’ van Rennenberg was vooral een vraag van wikken en wegen en een proces van lang onderhandelen. Verzoende Rennenberg zich omwille van zijn geloof? Zeker, maar met zijn verzoening gaf hij de mogelijkheid op om de katholieke religie te bewaren in Friesland. Deed hij het dan uit winstbejag? Rennenberg genoot in ieder geval ook van voordelen van de Staten-Generaal, vooraleer hij die weer van de koning kreeg. In beide systemen kon hij zowel bescherming krijgen als een clientèle opbouwen. Maar kiezen was verliezen: door zijn verzoening verloor hij zijn eigendommen in opstandig gebied. Opportunisme? Eerder niet, want strategisch stond hij er niet al te best voor en uiteindelijk handelde hij op eigen houtje, zonder onmiddellijke dekking van de landvoogd. Bovendien handelde hij eerder als lid van een bovengewestelijke bestuurselite dan als ‘Zuid-Nederlander’, waardoor paradoxaal genoeg de relaties met zijn ambtsgebied Groningen van bepalend belang werden. Het is niet toevallig dat Rennenberg zich steeds vaker in Groningen en niet in Leeuwarden ophield, omdat hij daar meer medestanders had binnen de statenvergadering. De druk van zijn familie was groot, maar niet van doorslaggevende aard. Ook de diplomatieke geschiedenis biedt maar een deel van het verhaal, want Rennenberg verzoende zich uiteindelijk niet binnen het kader van de officiële vredesonderhandelingen in Keulen of Artesië. Op papier kreeg hij wel de erkenning dat alle verdragen die binnen de officiële vredesonderhandelingen ontstonden ook van hem op toepassing waren.
[Schrijfwijze: Joris van Lalaing, Georges, Georgio de Lalaingh; graaf van Rennenberg: ook Rennenburg, Rennebourg, Reynenbergh, Rennenberch, Rennenburch.]
Violet Soen
Literatuur
Van der Aa, Biografisch Woordenboek der Nederlanden XI (Haarlem, 1865) 45- Biographie Nationale de Belgique XI (Bruxelles, 1890-1891) 91-96 (A. Wauters)
Nationaal Biografisch Woordenboek : niet opgenomen.
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek VIII (Leiden, 1930) 997-1004 (J.C.E. Bartelds) Vredehandel : adellijke en Habsburgse verzoeningspogingen tijdens de Nederlandse Opstand (1564-1581) / Violet Soen. – Amsterdam : Amsterdam University Press, cop. 2012. V. Soen, ‘De verzoening van Rennenberg (1579-1581). Adellijke beweegredenen tijdens de Opstand anders bekeken’, Tijdschrift voor Geschiedenis 122 (2009) 318-333.
Een prent van Joannes van Doetecum en andere afbeeldingen van het beleg van Deventer door Rennenberg in 1578 / H.J. Nalis. In: Deventer jaarboek, ISSN 1383-6536: (2003), pag. 7-25; (2004), pag. 7-35.
Dl. I: Het beleg; Dl. II: De stadsplattegrond op de prent. – Met lit. opg.
Een prent van het beleg van Deventer in 1578 door Joannes van Doetecum / Henk Nalis. In: Een vorstelijk archivaris : opstellen voor Bernard Woelderink: (2003), p. 244-255.
Traditie, trouw en tolerantie : de Kamper magistraat tussen bevrijding en religievrede (1578-1579) / door R.J. Kolman. In: Kamper almanak, ISSN 0923-8514: (1994), pag. 143-220; (1995), pag. 139-229.
Marnix, een lied op Rennenberg en de Friese strubbelingen anno 1578 / C. Rooker. In: It beaken : meidielingen fan de Fryske Akademy, ISSN 0005-738X: vol. 44 (1982), afl. 3-4, pag. 151-170.
R. Born, Les Lalaings , Brussel, 1981, 341-346.
L.H. Zwitzer, ‘Het ‘verraad’ van Rennenberg’, Mars et Historia 15 (1981) 183-200.
Rennenberg en de Groningse malcontenten / door Fokko Ubertus Ros. – Assen : Van Gorcum etc., [1964]. – 232 p. ; 25 cm. Proefschrift Nijmegen. – Met lit.opg.
Reinico Fresinga’s kroniek : rondom Rennenberg’s afval / J.J. Kalma. In: Leeuwarder courant: vol. 200 (1951), afl. 142 (21 jun).
Rennenberg voor Steenwijk / door A. Delachaux ; geïllustreerd. – [S.l. : s.n.], [ca. 1930]. – 188 p. : ill. ; 25 cm. Serie Triumf. – Ook beschikbaar in microvorm.
Tractaet und underhandlinge tuschen … Georgen van Lalaing, graven tho Rennenberg … und die abten … hovetlingen und eigenarffden, die Gedeputeerden der Staten der Friescher Umlanden … upten XI juny anno 1579 ghemaecket unnd upgherichtet … Actum Winsum den elfften juny anno XVc negen end tzoventich. – [S.l. : s.n.], [1904]. – Plano. ; 71×52 cm
Plaatsingscode UB Groningen: UKLU 6-7-3
Het verraad van Rennenberg : een verhaal uit het beleg van Steenwijk / naar het Engelsch van Harriette E. Burch. – Nieuwe uitg. – Leiden : E.J. Brill, [ca. 1895]. – VI, 287 p., [4] bl. pl. : gekl. lithogr. ; 20 cm. Ook o.d.t.: Diederik en Sabina. – Leiden : Brill, 1888. – Vert. van: Count Rennenberg’s treason. – 1887. – Diederik en Sabina werd vertaald door Clara. – Datering: niet in Brinkman. Jaartal geschat. Ge Het verraad van George van Lalaing, graaf van Rennenburg, baron van Ville, stadhouder en kapitein-generaal van Friesland, Overijsel, Groningen, de Ommelanden, Drente, Lingen, … / door J.A.G.C. Trosée. – ‘s-Hertogenbosch : Robijns, 1894. – CCVI, 196, IV p. ; 25 cm. Met reg.
Count Rennenberg’s treason : a tale of the siege of Steenwick / by Harriette E. Burch. – [London] : The religious tract society, [1887]. – 488 p. : ill. ; 20 cm. Geb.
Brief van den stadhouder Graaf van Rennenberg aan de regering der stad Hasselt, over de onlusten in Friesland (1580). In: Verzameling van stukken die betrekking hebben tot Overijssels regt en geschiedenis: vol. 5, pag. 12-13.
George de Lalaing, graaf van Rennenberg : historisch drama in vijf bedrijven en zes tafereelen / door D.F. van Heijst. – Haarlem : Bohn, 1873. – 282 p. ; 25 cm. – (Verhandelingen uitgegeven door Teyler’s tweede genootschap ; nieuwe reeks dl. 1). Uitgegeven door Teyler’s Tweede Genootschap. – Ook beschikbaar in microvorm.
I.L.A. Diegerick, ‘Lettres inédites de Georges de Lalaing, comte de Rennebourg, baron de Ville, gouverneur de Frise et d’Overyssel 1576-1580’, Bulletin de la Commission Royale d’Histoire Série II 10 (1858), 107-164
Georg van Lalaing – Heer van Velld en graaf van Rennenberg (Holl.) / C.M.A. Simon van der Aa
In: Friesche Volks Almanak: (1847), pag. 54/100 en 3 bls. oantekeningen.
Het beleg van Deventer door den graaf van Rennenberg in het jaar 1578 / door [W.H. Cost Iordens]. – Deventer, [ca. 1838]. – II, 54 p. ; 8′ + Kaart. Overdr. uit: “Overijsselsche almanak voor 1839”, jrg. 4, 1838.
Noodmunten van Kampen, in 1578, tijdens het beleg dier stad door den graaf van Rennenberg, geslagen / J. van Doorninck. In: Overijsselsche almanak voor oudheid en letteren: vol. 3, pag. 243-245.
De Graaf van Rennenberg : treurspel / door J. Nomsz. – [S.l. : s.n.], [ca.1800]. – 74 p., [1] bl. pl. ; 17 cm
De graaf van Rennenberg : Treurspel / J. Nomsz. – Te Amsteldam : bij Elwe, en Langeveld, 1789. – in-8
Groningen, door den Graave van Rennenberg, aan de Spaansche zyde overgebragt, in ‘t jaar 1580. – [S.l.] : [s.n.], [2e helft 18e eeuw]. Prent. Afbeelding van de gevechten in Groningen (3 maart 1580).. – r.o. : N. van der Meer, Jun. fecit.. – m.o. : [Titel].
Kaarten
[Steenwijk door den Graaf van Rennenberg vergeefs belegert]. – [Nederland], [1621]. – 1 krt. ; 12,5×17 cm
Kaart van: Steenwijk, Nederland. – Kopergr naar Hogenberg. – Uit Bor, 1621. – Muller Historieprenten N 828. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 45 N 50
[Mislukte belegering van Steenwijk door den Graaf van Rennenberg, Anno 1580 en 1581]. – [Nederland], [17e E.]. – 1 krt. ; 26×34 cm. Kaart van: Steenwijk, Nederland. – Kopergravure (naar J. Luyken?). – Niet vermeld bij Muller Historieprenten. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 45 N 48
[Steenwijk door den Graaf van Rennenberg vergeefs belegert in den Jaaren 1580 en 1581]. – [Nederland], [17e E.]. – 1 krt. ; 26×34 cm. Kaart van: Steenwijk, Nederland. – Niet vermeld bij Muller, Historieprenten. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 45 N 47
[Steenwijk door den Graaf van Rennenberg vergeefs belegert in den Jaaren 1580 en 1581]. – [Nederland], [17e E.]. – 1 krt. ; 26×34 cm. Kaart van: Steenwijk, Nederland. – Ets door J. Luyken. – Niet vermeld bij Muller Historieprenten. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 45 N 46
[Steenwijk door den Graaf van Rennenberg vergeefs belegert]. – [Nederland], [17e E.]. – 1 krt. ; 12,5×17 cm. Kaart van: Steenwijk, Nederland. – Kopergr naar Hogenberg. – Uit Baudart. – Muller Historieprenten N 828. – Beschrijving naar fiche-catalogus Bodel Nijenhuis.
Plaatsingscode UB Leiden: COLLBN Port 45 N 49