Selles

Jan van Noircarmes van Sint-Aldegonde, baron van

?, ? – Fort Rammekens, 15 januari 1585

Biografie

Genealogische informatie

Jan van Noircarmes van Sint-Aldegonde (Jean de Noircarmes de Sainte-Aldegonde), baron van Selles, heer van Basinghien was ridder in de militaire orde van Calatrava en gouverneur-grootbaljuw en kapitein van Sint-Omaars. Hij was de jongere broer van Filips van Sainte-Aldegonde, baron van Noircarmes, grootbaljuw van Henegouwen en voorzitter van de Raad van Financiën. Ter voorkoming van misverstanden noemen wij hem hier Selles.

Hij huwde met Catharina van Tissenaecken (Tisnacq), dochter van de zegelbewaarder naast Filips II, Karel van Tisnacq . Omdat Filips van Sainte-Aldegonde zich verzette tegen dit huwelijk, leefde het koppel ongehuwd samen aan het Spaanse hof maar het huwde later in de Nederlanden. Hun dochter, Louise van Sainte-Aldegonde, barones van Selles huwde met Michel Roisin, grootbaljuw van Oudenaarde.

Luitenant van de schutters (1557-1578)

Eind 1557 werd Selles luitenant ( lugarteniente ) van de schutters van de koninklijke wacht van Filips II, een titel die hij tot het einde van zijn leven bleef behouden. De kapitein van deze wacht, de graaf van Horn , keerde in 1561 vanuit het Spaanse hof naar de Nederlanden terug. Daarom was Selles de facto kapitein vanaf 1561 tot 1578, toen zijn schoonbroer Karel van Tissenaecken (jr.) als interim-kapitein werd benoemd. Als gentilhombre de la boca van Filips II stond hij aan het hof in contact met leden van de Eboli-clan en vooral met staatssecretaris Antonio Pérez.
In deze functie moest Selles Floris van Montmorency, baron van Montigny arresteren, maar hij bleef achteraf wel diens contactpersoon aan het hof. In juni 1568 werd Selles naar het Franse hof en de Nederlanden gezonden. Eind augustus keerde hij reeds terug naar Madrid. Naast diplomatieke brieven bracht hij ook brieven van familieleden van Montigny mee naar Spanje.
Op 19 september 1569 – maar zeker ook op andere momenten – werd hij door de koning geconsulteerd over de benoemingspolitiek in de Nederlanden. Hij opperde bij die gelegenheid de wens om het vacante baljuwschap van Sint-Omaars te verwerven (een taak die zijn broer ook reeds uitgeoefend had). Later beloofde Filips II hem ook het gouverneurschap van Doornik, maar landvoogd Requesens negeerde die toezegging.

Vredesgezant in de Nederlanden (1578)

Vanaf de dood van zijn broer in 1574 vroeg Selles herhaaldelijk om naar de Nederlanden te mogen reizen om daar zijn huwelijk te voltrekken en familiezaken te regelen. Filips II stelde dit uit zolang zijn opvolging niet geregeld was. Tegelijkertijd overwogen de koninklijke raden om Selles terugkeer te verbinden met een diplomatieke opdracht. In 1576 noemde men zijn naam in verband met een vredesmissie om de komst van Don Juan als landvoogd voor te bereiden.
In juni 1577 gaf de koning Selles een voorzichtige toestemming om naar de Nederlanden te vertrekken, eventueel in de hoedanigheid als vredesgezant. Don Juan stelde zijn veto tegen een verzoenende zending van Margaretha van Parma, maar maakte aanvankelijk geen voorbehoud bij een missie van Selles. Op 20 december 1577 werden voor Selles instructies opgesteld waarmee hij gratie en pardon aan de opstandelingen kon beloven. Toch had de missie vooral een verborgen agenda. Selles moest de landvoogdij van Matthias van Oostenrijk zien te verhinderen. Tegelijkertijd moest hij de Pacificatie van Gent negeren (laten vergeten) door over andere toegevingen te onderhandelen. Eind december 1577 vertrok hij uit Madrid en onderweg hield hij halt in Parijs. Selles kwam in de Nederlanden aan op de dag dat Don Juan het staatse leger te Gembloers versloeg. Daardoor werd de vredesgezant gewantrouwd in het opstandige kamp, maar ook in het koninklijke kamp kreeg hij een gereserveerde ontvangst.
Hij handelde waarschijnlijk op eigen initiatief toen hij op 18 februari 1578 aan de Staten-Generaal voorstelde om Alexander Farnese en Willem van Oranje als gijzelaars uit te wisselen als verzekering voor oprechte onderhandelingen. Vervolgens probeerde hij in Luik de prinsbisschop en de hertog van Gulik tot bemiddeling in het conflict te bewegen. Door deze druk begonnen de Staten-Generaal onderhandelingen te overwegen, terwijl ze ook pamfletten tegen de missie van Selles publiceerden.
Op 23 april 1578 vond er in Mechelen een eendagsconferentie plaats tussen Selles en de onderhandelaars van de Staten-Generaal. Selles deed er verregaande beloften over de religiewetgeving (plakkaten) en het vertrek van de Spaanse troepen, maar niet over de Pacificatie van Gent. De conferentie leverde niets op en Selles hield zich vervolgens vooral met familiezaken bezig. Later schreef Willem van Oranje in zijn Apologie dat niemand hem zozeer geholpen had als Selles om de onwaarachtigheid van de Spaanse beloftes aan te tonen. In het Plakkaat van Verlatinge werd Selles afwijzing van de Pacificatie van Gent aangehaald.

Onderhandelaar van de Vrede van Atrecht (1579)

Pas onder Alexander Farnese werd hij opnieuw gevraagd als onderhandelaar. Hij moest de koninklijke diplomaten Matthieu Moulart en Guillaume le Vasseur ondersteunen in hun onderhandelingen met de gewesten die zich in de Unie van Atrecht (6 januari 1579) aaneengesloten hadden. Selles ging ruimschoots in op de eisen van de Unie door (opnieuw) het vertrek van de Spaanse en vreemde troepen te beloven. Hij onderhandelde ook over de reconciliatie van Emmanuel van Lalaing, baron van Montigny, in het verdrag van Mont-Saint-Eloy (6 april 1579), waardoor de Malcontentenbeweging tot een einde kwam.
Uiteindelijk beloofden de onderhandelaars de ratificatie van de Pacificatie van Gent, iets wat tegen hun instructies inging, en zeker tegen de oorspronkelijke instructie van Selles vredesmissie. Op 17 mei werd het voorlopig Verdrag van Atrecht gesloten, waardoor de Unie van Atrecht zich verzoende met Filips II als die de Pacificatie van Gent ratificeerde. Hoewel dit verdrag een belangrijk succes was voor de koninklijke partij, bleef er in loyale kringen wrevel bestaan over de manier waarop de onderhandelaars te veel toegestaan hadden. Achteraf bleef Selles waarschuwen voor de ontevredenheid in de gereconcilieerde provincies.

Gevangene van de Staten-Generaal (1580-1585)

Selles kreeg de opdracht Pieter-Ernst van Mansfelt bij te staan, die de leiding had over de oorlogsmanoeuvres vanuit de gereconcilieerde provincies. In juni 1580 viel Selles op eigen initiatief de vestingstad Bouchain aan, na beloftes van contactpersonen. De expeditie was een valstrik en hij viel in handen van de opstandelingen. Farnese verbood Selles om onderhandelingen op te zetten vanuit zijn gevangenschap, maar hem werd wel nog steeds het baljuwschap van Doornik beloofd bij zijn vrijlating.
In januari 1582 waren er geruchten dat Selles naar La Rochelle zou overgebracht worden; hij was waarschijnlijk een tijdje in handen van de Fransen. In juni 1582 werd hij zeker naar Duinkerken gebracht, om dan naar het kasteel van Rammekens op Walcheren gevoerd te worden. Hij probeerde nog in Gent vastgehouden te worden in de hoop een betere behandeling te krijgen. Verschillende Waalse edelen probeerden hem vrij te krijgen en zijn naam viel in de capitulatie-onderhandelingen met de Calvinistische Republieken. Zijn vrouw onderhandelde met Franse en Nederlandse edelen. In januari 1585 stierf Selles in gevangenschap aan een aanhoudende ziekte, net op het moment dat een akkoord bereikt was over de uitwisseling van Egmont jr. en Selles tegen Franois de la Noue . Na zijn dood vroeg zijn echtgenote aan Filips II recompensatie voor de schade aan goederen in Boulogne en het land van Edingen.

Violet Soen

Archiefmateriaal

Algemeen Rijksarchief Brussel, Papieren van Staat en Audiëntie, nr. 192 en 580-585

Gedrukte bronnen

Apologie ov deffense de tresillustre Prince Gvuillavme Prince dOrange , Delft, 1581, 69

Placcaet vande Staten generael vande geunieerde Nederlanden: byden welcken … men verclaert den coninck van Spaegnien vervallen vande Ouerheyt ende Heerschappije van dese voors. Nederlanden , Antwerpen, 1581, B4v.

Pieter Christiaensz. Bor, Oorsprongk, begin, en vervolgh der Nederlandsche oorlogen, beroerten, en borgerlyke oneenigheden ; beginnende met dopdracht der selve landen, gedaen by Keyser Karel den Vijfden, aen sijnen soon Konink Philippus van Spanjen, en eindigende … t jaer MD, Waerachtelijk en onpartijdelijk beschreven door Pieter Bor Christiaensz : in XXXVII boeken, en IV stukken verdeelt , Amsterdam, 1679-1684, 4 dln., boek XII, fol. 16-22.

Literatuur

A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XIII (Haarlem, 1868) 278-279 (s.v. Noircarmes)

Biographie Nationale de Belgique XV (Bruxelles, 1899) 780-784 (E. De Borghgraeve) (s.v. Noircarmes)

Nationaal Biografisch Woordenboek 18 (Brussel, 2007) 699-704 (Violet Soen)

Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek : niet opgenomen

Nouvelle Biographie Nationale : niet opgenomen

La monarquía de Felipe II: la Casa del Rey / dir.: José Martínez Míllan, Santiago Fernández Conti. – Madrid : Fundación Mapfre Tavera, cop. 2005. – 2 dl. ; 25 cm
ISBN 84-8479-059-2: I: 462-464 en II: 408

Violet Soen , Een vredesgezant worstelt met de Pacificatie van Gent. De vreemde wendingen van de vredesmissie in de Nederlanden van Jan van Noircarmes, baron van Selles (1577-1580), in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis 171 (2005) 135-192

A. Repetto Alvarez, Acerca de un posible segundo gobierno de Margareta de Parma y el cardenal Granvela en los estados de Flandes, in: Hispania, Revista española de Historia 22 (1972) 379-475, 425-426

N. Japikse, Resolutiën der Staten-Generaal van 1576-1609 ,s-Gravenhage, 1917-1970, II: 39-40

J. De Vegiano, J. De Herckenrode, Nobiliaire des Pays-Bas et du comté de Bourgogne , Gent, 1865, III: 1712-1713

Waerachtighe antwoorde op de opene brieuen ende bedrieghelicke persuasien van Don Jan van Oostenryck, ghegeuen te Hevre den xv. dach van Sporckelle, M.D.LXXVIII. : waer door opentlick ghesien wordt de goede meyninge vande generale Staten, ende het groot onrecht … welcke Don Jan ende sijn aenhanghers voorts-brenghen, om te bedrieghen de slechte ende arme menschen enz. …, hier by gevoegt copijen der brieuen vande voors. Staten geschreuen aen sijne Ma-teyt (24 Aug. en 8 Sept. 1577); midts oock vande onderwijsinghen ende brieuen ghesonden door sijne Ma-teyt in stede van antwoorde door den Baner-heere van Selles (18 en 20 Dec. 1576), ende van al t’ghene dat naemals ghehandelt is geweest tussen den voorseyden Baner-heere van Selles, … ende voorseyde generale Staten. – T’Antwerpen, : by Christ. Plantijn …, 1578. – 46, 2 p. ; in-4
Vert. uit het Frans van: Responce veritable aux lettres patentes et persvasions abusives de Don Ian d’Austrice, donnees a Hevre le XV iour de feburier 1578. – Knuttel 339. Van der Wulp 344.

Patenten oft opene brieve van … Don Johan van Oistenrije …, inhoudende den last ende commissie ghegeuen bij zijnder Ma-teyt, den Baenreheer van Selles, … : met copien vande brieuen van zijn voorsz. Ma-teyt, aen die Genereal en die particuliere Staten vande selue Landen en Prouincien, en oock aen de Raden en principaele steden, mit instructie en patenten, … den voornoemden Baenreheere van Selles gegeuen. – Louen, : bij Rutgheert Velpius …, 1578. – 24 p. ; in-4
Hollande uitg. van: Lettres patentes de Monseignevr Don Iehan d’Austrice, Cheualier de l’Ordre de la Toyson d’Or …. – Knuttel 337.

Lettres patentes de Monseignevr Don Iehan d’Austrice, Cheualier de l’Ordre de la Toyson d’Or … contenant la charge donnée par sa Maste au Baron de Selles (Noircarmes) … avecq copies des lettres de sadicte Maste aulx Estats generaulx, particuliers, Consaulx, et Villes principales, Instruction & patente donnée au dict Baron de Selles. – A Lovain : Chez Rogir Velpius, 1578. – 16 p. ; in-4
Hierin: 1. Publicatie van D. Juan, ged. 15 Febr. 1578. Vlg. Bor, 1: blz. 939. 2. Brief des Konings aan de Staten-Generaal, en aan de Staten der Provincien, ged. 18 Dec. 1577. (Bor, I: 938). 3. Instructie voor den Baron de Selles, ged. 20 Dec. 1577. (Bor, I: 939). 4. Open brief des Konings, ged. 20 Dec. 1577, in antwoord op een brief van de Staten Generaal, die er is bijgevoegd, ged. 8 Sept. Laatstgemelde bij Bor, I: 868. [W. 337.]. – Knuttel 336.

Responce veritable aux lettres patentes et persvasions abusives de Don Ian d’Austrice, donnees a Hevre le XV iour de feburier 1578. Par laquelle se voit ouvertement la bonne intention des Estats generaux, … A quoy sont ioinctes pour exclaircissement plus euident copies des lettres desdits Estats escrites à sa Mate. en lieu de responce par le Baron de Selles, et de tout ce que depuis a esté traicté entre ledit Baron de Selles, … et lesdits Estats generaux. – Anvers : de l’Impr. de Christoph Plantin, 1578. – 43 p. ; 19 cm. Knuttel 338. V.d. Wulp 343. Voet 1889. – Tegenschrift, met privilegie van Matthias uitgegeven, ged. 24 Maart. (W.343).