De prins van Oranje te Delft vermoord door Balthasar Gerards, 10 juli 1584.
Bron: Rijksmuseum Amsterdam
Frans. Variant: Mon Dieu, ayez pitié de mon âme et de ton pauvre peuple.
Vertaling: `Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk’. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw arme volk’.
Wijdverbreid is ook de variant: `de ce pauvre peuple’, `over dit arme volk’.
Dit waren volgens de overlevering de laatste woorden van prins Willem van Oranje, nadat hij getroffen was door het moordend schot van Balthasar Gerards. Een zuster van de prins vroeg haar broer nog of hij zijn geest in handen van Jezus Christus stelde, waarop de prins `ja’ antwoordde, en overleed.
Voor de laatste woorden van de prins geldt wat voor alle `laatste woorden’ geldt – dat de uiterste voorzichtigheid geboden is de woorden als echt gesproken te beschouwen. De uitspraak kan hem toegeschreven zijn omdat ze een propagandistische waarde heeft: ze suggereert dat de prins tot het einde toe eerder aan het volk dan aan zichzelf heeft gedacht en dat hij als een gelovig mens gestorven is. Een portret van de prins in het Mauritshuis vertoont de woorden dan ook boven aan de lijst geschilderd. De laatste biograaf van de prins heeft gewezen op de overeenkomst van deze woorden met eerdere uitlatingen en geschriften van Oranje. (K.W. Swart 1994, 253) Dat is inderdaad waar – de laatste woorden zijn in inhoud en strekking ongeveer als de slotzinnen van Oranjes Apologie . Toch hoeft dat geen bewijs te zijn voor de authenticiteit van het gesprokene; de hofpredikers en tekstschrijvers hadden immers ook in de Apologie hun aandeel gehad. Waarom dan nu niet? Een argument voor de authenticiteit ligt mogelijk in het feit dat voor een falsificatie nauwelijks gelegenheid was. Enkele uren na de moord op de prins vond eveneens in Delft de vergadering plaats van de Staten-Generaal. In de vergadering werden de laatste woorden van de prins in de notulen verwerkt. Het idee dat de veelhoofdige Statenvergadering zelf de woorden zou hebben bedacht moet uitgesloten worden geacht: er was zoveel kritiek op Oranje in die jaren, dat zijn tegenstanders de zaken beslist niet mooier zouden willen voorstellen dan zij in werkelijkheid waren. Zouden de woorden niet door de prins gesproken zijn, dan zou er om te beginnen een bekwame falsaris aanwezig hebben moeten zijn die in de paniek van de gebeurtenis: a. over zoveel tegenwoordigheid van geest beschikte dat hij op het denkbeeld moest komen dat er woorden bedacht dienden te worden; b. over zoveel talent beschikte dat hij de woorden kon bedenken, die de prins zelf niet toe te schrijven zouden zijn. Vervolgens zou de falsaris het dozijn toegesnelde aanwezigen ervan hebben moeten overtuigen dat het belangrijk was de door de hem bedachte woorden voor die van de prins te doen doorgaan, en er zou tot geheimhouding van dit bedrog besloten moeten worden. Gelet op het feit dat er in Holland nooit iets geheim te houden viel, zou het hoogst verwonderlijk zijn dat in dat geval geen tegenstemmen of ontkenningen overgeleverd zijn. In die jaren tachtig mislukte zo ongeveer alles wat mislukken kon, en dan zou juist deze falsificatie meesterlijk geslaagd zijn? De falsificatietheorie is waarschijnlijk een gewaagder hypothese dan de aanvaarding van de woorden als die van Oranje zelf. Maar absolute zekerheid hieromtrent zal nooit meer te krijgen zijn en de wens is dikwijls de vader van de gedachte, zowel bij de pleiters voor als bij de pleiters tegen de authenticiteit.
In een documentaire gewijd aan het praalgraf van de prins – Nederland 3, 28 mei 2001 – volgde prof.dr. Henk van Nierop deze redenering en verklaarde hij van de echtheid van de woorden van de prins overtuigd te zijn.
Actueel
‘Willem van Oranje sprak beroemde laatste woorden nooit uit’, nrc.nl, 31 maart 2012
‘Willem van Oranje was op slag dood’, NRC Handelsblad, maandag 2 april 2012
‘Willem van Oranje vroeg niet om medelijden voor Nederlandse volk’, vk.nl, 31 maart 2012
‘Wie eert Willem van Oranje?’, NRC Handelsblad, dinsdag 27 maart 2012
‘De Zwijger was niet gelijk dood, en hij sprak’ , NRC Handelsblad, 17 april 2012
Tentoonstelling
Cold Case: Willem van Oranje
Prinsenhof, Delft
1 april – 1 juli 2012
www.prinsenhof-delft.nl
Aankondiging
Bron
Resolutiën van de Staten van Holland, 10 juli 1584
Resolutiën van de Staten-Generaal, 10 juli 1584 (Rijks Geschiedkundige Publicatiën, grote serie, deel 43, blz. 655)
Literatuur
Charles Vergeer, `De laatste woorden van prins Willem’, Maatstaf 28 (1981) nr. 12 (december) 67-100
P. Scherft, Het sterfhuis van Willem van Oranje (Leiden, 1966), stelling 1.
Robert Fruin, ` De laatste woorden van prins Willem I ‘, De Gids 59 (1895) I, 178-179; herdrukt in: idem, Verspreide Geschriften (10 dln., ‘s-Gravenhage, 1900-1905) III, 86 noot.